Voel jij je vaak schuldig?
Worstel jij vaak met schuldgevoelens? Voel jij je vaak schuldig? Wellicht dat dit artikel jou alvast wat kan helpen. Want schuldgevoel is niet eenvoudig. Je kunt het niet afdoen met 'stel je toch niet zo aan' of 'je neemt het ook veel te zwaar op'. Natuurlijk zijn er mensen die dat zeggen. Maar jou helpt dat niet!
In dit artikel ga ik in op schuldgevoel in brede zin. Hoe ontstaat schuldgevoel, wat voor functie heeft het? Wat kun je eraan doen? Maar ook op onderwerpen als:
Gevoelens
Dit artikel schreef ik in de serie over: voelen en gevoelens. Wat voel jij en welke gevoelens heb je?
Persoonlijk ontwikkeltraject
Wil je aan de slag met jouw leerdoelen? Volg een persoonlijk ontwikkeltraject. Meer informatie? Bel ons!
Waarover voel jij je schuldig? Irreële schuld
Ik begin even met irreële schuldgevoelens. Dat zijn dus onrealistische en onterechte gevoelens van schuld. Maar als ik dat zeg, roep ik er meteen bij: 'maar je kunt er wel last van hebben'. Ik zal je wat voorbeelden noemen. Je kunt je schuldig voelen:
- wanneer je de verjaardag vergeet van een goede bekende
- wanneer je kiest voor je eigen plezier terwijl jouw partner de hele dag ziek thuis zit
- omdat je vergeten bent een cadeautje voor vaderdag te kopen
- omdat jij zielsgelukkig bent met jouw kinderen terwijl jouw vriendin een kinderwens heeft die niet vervuld is
- omdat je niet gevraagd hebt hoe het met jouw collega ging, terwijl je wist dat het thuis bij hem niet zo lekker loopt
- omdat je de planten vergeten hebt water te geven terwijl je beloofd had om die taak op jou te nemen
- omdat jij je alles kunt permitteren financieel terwijl je weet dat jouw broer de eindjes aan elkaar moet knopen om rond te komen
- omdat jij heel goed kunt leren terwijl jouw zus moeite heeft om een opleiding te voltooien
- omdat jij een nieuwe auto hebt gekocht terwijl jouw broer naar de voedselbank gaat
- omdat jij lekker op vakantie bent gegaan naar Griekenland terwijl jouw vader met een ernstige ziekte op bed ligt
Voel je wat ik hier probeer te duiden? Ik noem het schuldgevoel maar je zou ook kunnen zeggen: ik voel me bezwaard. In ieder geval is het een onaangenaam gevoel wat je kan neerdrukken.
Onrealistisch en oneerlijk beeld bij schuldgevoelens
Je kunt dus praten over irreële schuldgevoelens en verderop ga ik in op reële schuldgevoelens. Toch wil ik ook wijzen op onrealistische schuldgevoelens die ook ontstaan door een oneerlijk beeld wat bij schuldgevoel kan ontstaan. Ik denk even aan Marianne. Jarenlang worstelde ze met een soort van schuldgevoel omdat haar relatie naar de knoppen ging. En let wel: samen hadden ze drie opgroeiende kinderen. Iedere keer als ik met haar sprak zei ze: 'ik heb het zelf veroorzaakt, ik heb ook te weinig voor mijn relatie gevochten'. Dat kan zo zijn maar ze kwam er langzamerhand achter dat ze een relatie had met haar man die ontstaan is onder beider verantwoordelijkheid. Ze kwam erachter dat de relatie ook onder gezamenlijke verantwoordelijkheid niet meer liep. En verantwoordelijkheid is wat anders dan schuld. Maar je eenzijdig schuldig voelen over iets waar je slechts gedeeltelijk verantwoordelijk voor bent is niet eerlijk.
Structureel gevoel van tekortschieten?
Heb jij het gevoel dat jij altijd en overal tekortschiet? Dat je het eigenlijk nooit goed kunt doen? Altijd een soort gevoel van falen? Lees dan mijn artikel over gevoelens van tekortschieten!
Schuldbesef: reële schuld!
Nu kom ik bij het onderwerp reële schuldgevoelens. Want die zijn er ook. Schuldbesef wijst jou erop dat je iets fout hebt gedaan. Je hebt gevoelens van spijt omdat jij vindt dat je iets hebt gedaan of nagelaten, waardoor je een ander schade hebt toegebracht of waardoor je een ander hebt benadeeld of tekortgedaan. Gevoelens van schuld gaan samen met gevoelens van spijt en berouw. In de zwaarste vorm kun je zelfs worstelen met gevoelens van wroeging. Wanneer ik dit verwoord dan gaat het niet over zaken die je kunt afdoen met 'o sorry'. Er is meer aan de hand.
- Iemand vertelde: ‘op zijn 30e werd mijn zoon opgenomen in een psychiatrisch ziekenhuis. Door alle therapieën kwamen er verhalen los o.a. over de opvoeding. Waar ik me nooit bewust van ben geweest is dat mijn gedrag zo’n impact heeft gehad in het leven van mijn zoon dat ik me daarover oprecht schuldig voel’.
- Iemand anders vertelde: ‘opeens werd mijn vader ernstig ziek en nadat we jarenlang geen contact hebben gehad, kwamen we opeens in gesprek. In de laatste week voor zijn sterven hebben we gelukkig nog van hart tot hart kunnen spreken. Maar ik heb er spijt van dat ik niet eerder contact met hem heb gezocht’.
In deze voorbeelden gaat het over reële schuld. Omdat je oprecht vindt dat je tekortgeschoten bent of omdat je oprecht vindt dat je niet goed gehandeld hebt in bepaalde situaties.
Schuld: waardoor komt het?
Schuldgevoel is te verdelen in meerdere categorieën namelijk:
Aangeleerd door anderen
Schuldgevoel wordt ons al van jongsaf aangepraat. Als je niet beter je best doet op school is het jouw eigen schuld wanneer je blijft zitten. Als kind moest je vooral braaf zijn anders werden jouw ouders boos of verdrietig. De juf op school speelde ook in op jouw schuldgevoel. Schuldgevoel is de basis voor manipulatie. Vanuit jouw opvoeding kun je te maken hebben gehad met het aankweken van schuldgevoelens. Papa en mama hebben dat ingezet om iets gedaan te krijgen bij jou. Voorbeelden zijn:
- ‘zie je niet dat je moeder de hele dag voor jou klaar staat terwijl jij nog te beroerd bent om de vaatwasser in te pakken?’
- ‘zoals jij met je huiswerk omgaat, je moest je werkelijk schamen’
- ‘o je meent dat je tegen mij alles mag zeggen, ik ben je vader maar’
- 'jij maakt het leven van je moeder echt finaal kapot'
Schuld heeft in deze voorbeelden alles te maken met manipulatie en emotionele chantage. Er wordt ingespeeld op jouw schuldgevoel om jou in beweging te krijgen of om ervoor te zorgen dat jij dat gedrag gaat vertonen wat gewenst is.
Opgelegde normen en waarden
Schuldgevoel ontstaat wanneer je niet voldoet aan opgelegde normen en waarden. Stel je hebt geleerd dat de auto altijd gewassen moet worden dan kun je je behoorlijk schuldig voelen wanneer je daar een keer niet aan toekomt. Of wanneer je geleerd hebt vanuit jouw opvoeding dat je op zondag niet mag tanken dan voelt het behoorlijk ongemakkelijk wanneer je dat een keertje wel zou doen uit nood.
Zo kun je je overal schuldig over voelen. Soms over hele kleine dingen zoals het huis wat nog niet is opgeruimd. Of omdat je vergeten bent de vuilcontainer aan de weg te zetten.
Normen die je jezelf hebt opgelegd
Schuldgevoel kan ontstaan doordat je jezelf normen en waarden hebt opgelegd. Iemand zei: ‘ik voel me schuldig dat ik de hele middag in de tuin heb gezeten’. Wat daarachter zit is de overtuiging dat er gewerkt moet worden. Je kunt je schuldig voelen over:
- De wijze waarop je gecommuniceerd hebt naar jouw leidinggevende (je was veel te direct)
- Een tekort aan aandacht dat je voor jouw kinderen had toen ze klein waren
- Een gebrek aan motivatie waardoor je jouw schooldiploma’s niet hebt behaald vroeger
Kortom: schuld heeft met een paar zaken te maken. Je voldoet niet aan het normen- en waardenpatroon wat je jezelf hebt opgelegd of je beantwoordt onvoldoende aan de normen en waarden die jouw omgeving je oplegt (of zou willen opleggen).
Let op de wolf in schaapskleren!
Let trouwens goed op de wolf in schaapskleren. Dat zijn mensen die kunnen vaak geweldig zalvend en mooi praten. En ze zijn academisch geschoold in het aanpraten van bepaalde schuldgevoelens. Zorg dat je daar ver van wegblijft. Wolven in schaapskleren zijn jongens en meisjes die verbazend goed kunnen inspelen op jouw verantwoordelijkheidsgevoel. Wil je wat voorbeelden?
- Pas op voor de narcistische partner die je vertelt dat jij de relatie om zeep helpt door jouw gedrag en dat jij er verantwoordelijk voor bent dat hij/zij niet gelukkig is.
- Pas op voor stalkers die je vertellen dat het jouw schuld is dat hij/zij ongelukkig is geworden.
- Pas op voor emotionele chantage door ouders, broers of zussen, die je vertellen dat jij hun leven grotendeels hebt bedorven door jouw gedrag.
- Pas op voor leidinggevenden die vertellen dat jij zorgt voor een ziekmakende sfeer op de afdeling.
- Pas op voor iedereen die jou iets wil aanpraten wat gewoon niet klopt.
Kortom: doe het hek dicht voor wolven in schaapskleren. Ze lijken heel aardig. Maar ze zijn het niet. Zodra jouw emotionele sensoren open gaan voor de wolf in schaapskleren, zal je merken dat je verscheurd wordt. Deur dicht dus!
Wat voor functie heeft het gevoel van schuld?
Schuldgevoel heeft wel een functie anders bestond het niet. Schuldgevoel zorgt ervoor dat je rekening blijft houden met jouw omgeving. Het zorgt ervoor dat je anderen geen schade berokkent en dat je jouw medemens niet tekort doet. Schuldgevoel heeft dus net als schaamte de functie om aansluiting te houden bij jouw omgeving of om enigszins rekening met een ander te houden. Bovendien houdt het jouw gedragsmaatstaven goed in stand en beschermt het tal van familiebanden, persoonlijke relaties etc.
Schuldgevoel heeft ook een functie bij de rechtbank die de naam draagt 'handelen naar eer en geweten'. Wat is dan een geweten? Ik omschrijf het wel als een innerlijk besef van goed of kwaad of een normbesef waarbij het geweten bij ongepaste handelingen als een getuige à charge (beschuldigend) optreedt. Ik noem het ook wel de innerlijke rechtbank oftewel het stemmetje in jouw hoofd die zegt ‘dit is niet goed’. Schuldgevoel wijst jou daarin de weg.
Verder kan ik weinig positiviteit rond schuldgevoelens bedenken. Schuldgevoel kan ook goed werken om goedkeuring bij anderen te verkrijgen. Het kan een manier zijn om medelijden op te wekken. Maar ja, dan manipuleer je zelf! Dat is niet positief. En het belemmert je om jou te richten op jouw eigen behoeften.
Werkplaats voor sociaal wenselijk gedrag
Schuldgevoelens horen voor een deel thuis in de werkplaats voor sociaal wenselijk gedrag. Het aankweken van schuldgevoelens helpt daar uitstekend bij. Voorbeelden:
- ‘Door jouw gedrag heb ik altijd last van hyperventilatie’
- ‘Wat moeten de buren hiervan denken?’
- ‘je houdt niet van me, anders zou je me dit niet aandoen’
- ‘je moet je schamen dat jij met zo’n hoog IQ met zulke schoolresultaten thuiskomt’
Gevoel van falen
Een zwaarder gevoel van schuld duid ik als het gevoel van falen en mislukking. Falen is de zwaardere gradatie en leidt tot een groter schuldgevoel. Je vindt dat je het helemaal verkeerd gedaan hebt en dat je het geheel anders had moeten aanpakken.
Negatieve gevoelens wijzen jou de weg
Schuldgevoel komt vaak voort uit het gevoel dat je iets fout doet. Echter: wat is fout en wat is goed? Als iemand zegt: het gaat goed met me dan wordt vaak bedoeld: 'het gaat zoals ik verwacht had'. En als het niet goed gaat dan bedoelt men doorgaans: 'het gaat anders dan ik had verwacht of gedacht'. Fouten maken ligt in dezelfde range. Je hebt namelijk zelf een beeld ontwikkeld over wat goed is en wat fout. En wanneer je vindt dat je iets fout doet, voel jij je schuldig.
Een kenmerk van negatieve gevoelens is dat ze jou de weg wijzen. Dat geldt ook voor schuldgevoel. Ze brengen jou bij jouw drijfveren en behoeften. Ze vertellen iets over jouw verlangens en helpen jou bij jouw persoonlijke ontwikkeling. Blijf er dus vooral niet in hangen maar benut ze. De Steven is specialist in persoonlijke ontwikkeling. Vooral door een individuele aanpak en maatwerk kunnen wij jou verder helpen.
Verwante informatie
Persoonlijke eigenschappen en waarden
Jouw persoonlijke waarden en eigenschappen kunnen een rol vervullen bij het versterken of aanwakkeren van schuldgevoelens. Ik duid dit met een paar voorbeelden:
-
Hoog verantwoordelijkheidsgevoel
Een hoog verantwoordelijkheidsgevoel (gevoel van oververantwoordelijkheid) kan ervoor zorgen dat jij je sneller aangesproken voelt wanneer er iets verkeerd gaat. Kortom: je kunt je schuldig gaan voelen wanneer het anders loopt dan je had bedacht.
-
Perfectionisme
Perfectionisme is erop gericht om geen fouten te maken. Wanneer dat dan toch gebeurt kun je dat als heel vervelend ervaren.
Kortom: een hoge arbeidsethos, een gevoel van oververantwoordelijkheid, overbetrokkenheid kan jouw schuldgevoel versterken.
Gevolgen voor gedrag
Een overmatig schuldgevoel kan leiden tot allerlei zaken waar je in jouw leven tegenaan loopt. Schuldgevoel is desastreus in dat opzicht. Ik noem enkele voorbeelden:
- Een poging om aan de normen en waarden van de ander te voldoen is pleasegedrag
- Moeilijk kunnen genieten en je schuldig voelen omdat je voor jezelf kiest
- Wanneer jij je laat leiden door schuldgevoel om jouw behoefte aan erkenning of waardering of om jouw behoefte om ergens bij te horen te vervullen, kan dat leiden tot een enorme prestatiedrang of ander gedrag waar je zelf in principe last van hebt. Altijd ligt er een relatie tussen jouw behoeften en gevoelens.
Leermoment
Schuldgevoel is ook een manier van leren. Waarover voel jij je schuldig? Komt dat voort uit jouw eigen waardensysteem of uit het waardensysteem van anderen? Besef dat schuldgevoel niets toevoegt aan jouw leven. Schuldgevoel gaat altijd over het verleden. En zoals je weet: het verleden is voorbij. Een paar tips:
- neem verantwoordelijkheid voor jouw handelen en wanneer je iets gedaan hebt wat je zelf liever anders had gezien (achteraf)
- leer van je ervaring wanneer je iets gedaan hebt wat je zelf liever anders had gezien (achteraf)
- jezelf aanvaarden betekent dat je ook fouten mag maken
Persoonlijk ontwikkeltraject
Wil je aan de slag met jouw leerdoelen? Volg een persoonlijk ontwikkeltraject. Meer informatie? Bel ons!
Gevoelens
Dit artikel schreef ik in de serie over: voelen en gevoelens. Wat voel jij en welke gevoelens heb je?
