home / persoonlijke ontwikkeling / communicatie / manipulatie vermijden

Manipulatie vermijden

Manipulatie wijst op het beïnvloeden of sturen van gedrag, gedachten of gevoelens van anderen, vaak op een manier die misleidend, subtiel of zelfs oneerlijk kan zijn.

Wat is manipulatie eigenlijk?

Iemand zei: ‘Deze training kan ik mooi gebruiken om mijn zin door te drijven.’ Je voelt het al aankomen: dat heeft niets te maken met respect voor de ander. Het illustreert het verschil tussen beïnvloeding en manipulatie. Manipulatie is ten diepste emotionele chantage. ‘Jij bent oké als je doet wat ik zeg.’ Zoals ouders tegen een kind kunnen zeggen: ‘Je bent lief als je luistert naar papa en mama.’ We noemen dat liefde met een voorwaarde. Acceptatie is: we vinden jou lief, ongeacht wat je doet (ook al keuren we jouw gedrag af of hebben we een andere mening).

Op de werkvloer gebeurt dit dagelijks: ‘Je bent een goede werknemer als jij je conformeert aan onze voorwaarden. Maar o wee als je kritisch bent.’ Manipulatie is gebaseerd op schuld, angst en macht. Wanneer iemand niet aan de voorwaarden voldoet, gaat hij/zij zich schuldig voelen of is hij bang voor negatieve consequenties. Door deze gevoelens van angst en schuld krijgt de ander macht (en voel ik mij machteloos). Kortom: de basishouding van communicatie ontbreekt, namelijk onvoorwaardelijke acceptatie van de ander.

Manipulatie versus beïnvloeding

Ik maak een onderscheid tussen beïnvloeding en manipulatie. Je kunt jouw invloed vergroten en leren anderen op een positieve wijze te beïnvloeden. Maar de basis daarvoor is onvoorwaardelijke acceptatie van de ander. Je hebt respect voor de ander. Er is openheid in de communicatie. Een voorbeeld van beïnvloeding: Een collega stelt een idee voor tijdens een vergadering en legt duidelijk de voordelen uit, terwijl hij ook ruimte laat voor anderen om hun mening te geven en het idee eventueel af te wijzen.

Manipulatie daarentegen speelt in op negatieve gevoelens zoals schuld, schaamte of het gevoel van tekortschieten. Manipulatie heeft vaak een verborgen agenda en maakt gebruik van chantagetechnieken, misleiding of oneerlijke tactieken om het gedrag van de ander te sturen. Het doel van manipulatie is meestal persoonlijk gewin, waarbij de manipulator controle probeert te krijgen over de keuzes of gedachten van de ander, vaak zonder dat deze zich daarvan bewust is. De communicatie is niet open.

Passieve manipulatie

Manipulatie door niets te zeggen, ook wel passieve manipulatie genoemd, is een subtiele manier om invloed uit te oefenen door te zwijgen of geen actie te ondernemen. Ik noem wat verschillende vormen:

• Je reageert niet op een bepaald verzoek en je gaat het conflict uit de weg waardoor je verwarrring creëert bij andere mensen.
• Je vertraagt of blokkeert het besluitvormingsproces door nergens op te reageren.
• Je oefent onbewust druk uit door geen standpunt in te nemen, geen feedback te geven waardoor je anderen dwingt bepaalde keuzes te maken.

Macht en manipulatie

Je kunt ook manipuleren door macht. Veel mensen denken bij macht aan iemand met een grote mond, veel geld en een dure auto. Bijvoorbeeld aan de werkgever die vol branie de vijfploegendienst introduceert en erbij zegt: ‘Wie het er niet mee eens is, kan vertrekken.’ Dat is ook machtsvertoon! Maar vergis je niet: ieder mens heeft macht. Het is essentieel dat we ons daar bewust van zijn. Je hebt ook macht door niets te zeggen. Wanneer gebeurt dat? Ik noem je enkele voorbeelden:

• De leidinggevende van Klaas vroeg meerdere malen of Klaas zijn urenregistratie wilde bijwerken. Dat was afgesproken op het werkoverleg en hoewel er een hele discussie op gang kwam over het nut van deze maatregel, werd toch het besluit genomen om deze maatregel door te voeren. Klaas was het er niet mee eens en eigenlijk dacht hij: ‘Ze bekijken het maar.’ Kortom: hij zei niets, ging het gesprek niet aan, conformeerde zich niet aan de maatregel (omdat hij dat onzin vond) en daarom leverde hij de urenregistratie structureel te laat in. Dat is een typisch voorbeeld van machtsvertoon zonder woorden.
• Opnieuw komt de teamleider van Annemarie met een voorstel binnen het teamoverleg. Annemarie denkt: ‘Alweer een nieuw voorstel, we hebben het vorige nog niet eens verwerkt.’ Op de vraag wat ieder ervan vindt, wordt een beetje geknikt en gemompeld. Niemand zegt iets. Na afloop van het werkoverleg vroeg Annemarie aan een collega: ‘Wat vond jij nu van dat voorstel? Ik dacht nog, ik zal maar niet reageren. Maar eigenlijk vind ik het weer typisch iets voor hem.’

Voorbeelden van manipulatief gedrag

Ik zei al dat manipulatie vaak met schuldgevoelens en angst te maken heeft. Maar er is meer over te zeggen. Je manipuleert wanneer je:

• De ander beschuldigt: ‘Door jou kan ik niet verder met mijn leven.’
• De ander een schuldgevoel aanpraat: ‘Mijn leven stond stil in de tijd dat wij een relatie hadden.’
• De verantwoordelijkheid buiten jezelf legt: ‘Jij maakte me altijd onzeker.’
• Een ander overstelpt met feiten en cijfers terwijl de helft van jouw verhaal niet te controleren is.
• In de slachtofferrol zit en zegt: ‘Niemand kijkt naar me om.’
• Vergelijkt met anderen: ‘Je ziet dat Kees en Angela dit soort dingen wel samen doen, maar jij wil niks.’
• De ander negeert.
• Een ander voor het blok zet. Bijvoorbeeld: ‘Gut, ik heb de laatste bus gemist, ik kan zeker wel bij jou blijven slapen?’ (Ik zei: nee, ik breng je wel met de auto naar huis.)

Wat kun je hiervan leren?

Je kunt een aantal dingen leren als het over manipulatie gaat:

• Laat je niet manipuleren door anderen: herken het tijdig!
• Verbeter jouw communicatie door manipulatie te vermijden en je beïnvloedingsstijl te ontwikkelen. Leer open en eerlijke communicatievaardigheden die respectvol en effectief zijn. Ontdek hoe je jouw invloed kunt vergroten zonder anderen te manipuleren en bouw goede relaties op.