Macht en manipulatie binnen organisaties
Macht, manipulatie, emotionele chantage en intriges: het komt nog steeds voor op de werkvloer. In teams en organisaties worden wij meer dan eens geconfronteerd met situaties waarbij misbruik van macht is. Dat kan gaan om leidinggevenden die hun leidinggevende positie misbruiken. Maar het kan ook om teamleden onderling gaan of over pesten, mobben en intriges. Onze vraagbaak inzake negativiteit binnen organisaties gaat in op tal van facetten van machtsmisbruik.
Negatieve associaties
Het woord macht roept bij veel mensen negatieve associaties op. Macht heeft iets wat naar en eng is. Toch hebben leidinggevenden of managers macht. Of is dat gezag? En wat is dan machtsmisbruik? Wanneer misbruiken de leidinggevenden hun machtspositie of zo je wilt: hun gezagspositie? Even terzijde: wist je dat medewerkers en teamleden ook macht hebben?
Wat is macht?
Hoewel macht dus allerlei gevoelens kan oproepen, is het goed om te kijken naar wat macht nu precies is. Zonder wetenschappelijk uit te vlooien wat het verschil tussen gezag en macht is tref je hier wat kenmerken van macht. Iemand met macht:
- heeft iets te zeggen over anderen: iemand heeft een bepaalde positie waardoor anderen moeten doen wat hij/zij van hen vraagt (bijvoorbeeld de leidinggevende)
- heeft invloed op anderen
- kan iets doen bij anderen wat invloed en consequenties voor de ander kan hebben (denk aan de chirurg of de tandarts)
- neemt beslissingen en is ook bevoegd om beslissingen te nemen die het welzijn of welbevinden van anderen raken (bijvoorbeeld politiek bestuurders)
Hoe meer macht iemand heeft, hoe groter zijn/haar invloed is op anderen en hoe meer hij/zij te zeggen heeft over andere mensen. Het zal duidelijk zijn dat de impact en consequenties van zijn/haar beslissingen voor anderen groter zullen zijn naarmate iemand meer macht heeft.
Verantwoordelijkheid en macht
Macht en verantwoordelijkheid zijn twee woorden die niet door elkaar gehaald moeten worden. Want zoals ik het tot nu toe beschreven heb, is er nog niets mis met macht of gezag toch? Bestuurders moeten keuzes kunnen maken, leidinggevenden moeten beslissingen kunnen nemen in het belang van de organisatie. Leiders moeten soms zelfs impopulaire maatregelen kunnen nemen in het belang van…………… Zou dat niet gebeuren dan werd het land, de organisatie of het bedrijf onbestuurbaar. En ook dat raakt andere mensen.
Bewustwording is wel nodig voor mensen in bepaalde posities dat macht een hoge verantwoordelijkheid is. Het is geen recht maar eerder een plicht. Wie vanuit zijn positie macht kan uitoefenen op anderen heeft de plicht:
- om voortdurend te reflecteren op zijn/haar eigen gedrag en positie
- om aanspreekbaar te zijn op elke beslissing die genomen wordt
- om transparant te zijn
- om niet zijn/haar eigen belang te dienen
Machtsmisbruik en emotionele chantage door de leiding
Machtsmisbruik en emotionele chantage komt voor; ook binnen organisaties. Dat kan door leidinggevenden die hun medewerkers klein houden of kleineren omdat ze hun status en macht ontlenen om hun behoefte aan eigenwaarde te bevredigen. Soms zijn het charismatische leiders die goed van de tongriem gesneden zijn. Ze kunnen vaak slecht tegen kritiek en hebben geen idee wat voor schade ze aanrichten bij medewerkers. Lees ook ons artikel over ‘hoe hoger in de boom, hoe meer macht!’ oftewel: macht en machtsmisbruik voor leidinggevenden. Lees ook onze artikelen over:
- leidinggevende manipuleert
- leidinggevende narcist
- zeemeeuwen management
- de leidinggevende intimideert
- machtsmisbruik door de leiding
- grensoverschrijdend gedrag door leidinggevenden
- seksueel grensoverschrijdend gedrag
- positie sensitiviteit: dat heb je nodig!
Waar ligt de grens tussen macht en machtsmisbruik?
De grens tussen macht en misbruik van macht is erg subtiel. Wanneer ik een dictator als voorbeeld noem die zijn machtspositie misbruikte, is het allemaal niet zo moeilijk. Maar in veel situaties is dat veel lastiger te benoemen. Even weer terug: iemand kan vanuit zijn functie een positie hebben waardoor hij/zij opdrachten kan geven die anderen in feite moeten uitvoeren. Daar is niks mis mee. Wanneer is het misbruik? Wanneer hij/zij opdrachten geeft die niet het belang van de organisatie dienen, die niet het belang van de medewerker dienen maar die bijvoorbeeld het belang van diegene die de opdracht verstrekt dienen. Kenmerken van machtsmisbruik:
- diegene die het betreft is niet aanspreekbaar op eigen gedrag
- reflecteert niet op zichzelf
- is niet open of transparant: is niet te bevragen op zijn/haar keuzes
- laat eigen belang prefereren boven het belang van anderen
- laat zich leiden door zijn/haar ego
Medewerkers
Machtsmisbruik is er ook onder medewerkers. Leidinggevenden kunnen zich zelfs geterroriseerd voelen door hun medewerkers. Dat kan op een agressieve manier maar ook op een slinkse wijze.
Ook kunnen medewerkers elkaar het leven behoorlijk zuur maken. Lees ook onze artikelen over:
Cultuuraspect binnen de organisatie
Machtsvertoon en machtsmisbruik als cultuuraspect binnen organisaties en teams komt voor. Dan is macht of misbruik van macht een onderdeel van de normen en waarden van de organisatie geworden. Angst wordt de extrinsieke motivator om medewerkers aan te jagen om vooral gehoorzaam en braaf te zijn. Lees ook onze artikelen over:
Publicaties
Onderstaand tref je nog andere publicaties over macht op de werkvloer.
- Religieuze manipulatie
- De predikant of dominee is narcist
- Een prachtig mooi onderwerp in sommige organisaties en zeer geschikt voor shownieuws: hoe liefdesrelaties op de werkvloer kunnen leiden tot onprofessionele afstand en belangenverstrengeling.
Ziek worden van je werk
Kun je ziek worden van je werk? Nou en of! Lees onze artikelen over dit onderwerp.
Team- en organisatieontwikkeling
Bekijk onze interventies en trainingen voor teamontwikkeling en organisatieontwikkeling.
