Narcistisch leider: leidinggevende of manager narcist?
Heeft jouw leidinggevende, directeur of manager narcistische trekken of is jouw leidinggevende narcist? Wat zijn nu de kenmerken van narcisme en wat zijn de gevolgen op de werkvloer?
Twee gezichten en onherkenbaar
Een narcistisch leider heeft doorgaans twee gezichten. Enerzijds is hij/zij charmeur, zeer voorkomend en netjes. Hij/zij heeft een charismatische uitstraling, kan zeer bewogen en emotioneel overkomen, is beleefd en meelevend. Anderzijds is de narcist knetterhard en gaat hij/zij om het cru te zeggen over lijken. Narcistische leiders houden van aandacht, complimenten, adoratie, erkenning en bewondering. Hun gebrek aan eigenwaarde compenseren ze door altijd te proberen om in het middelpunt te staan, eigen prestaties groter te maken dan ze zijn en door prestaties van anderen kleiner te maken of door denigrerend over anderen te spreken.
De charmeur, de verbaal sterke persoon die goed uit zijn woorden kan komen en overtuigd zijn visie kan neerzetten is voor velen binnen de organisatie niet herkenbaar als narcist. Zeker in ’t begin wordt hij/zij alom geprezen en bewonderd. Voor teamleden die met de negatieve zijde van de narcist te maken krijgen maakt het dit bijzonder moeilijk. Eerst geloven ze zichzelf al niet maar gaandeweg raken ze overtuigd dat ze dus echt met een narcist te maken hebben. Ze worden echter daarna niet geloofd door anderen en ze vinden dus geen gehoor.
Machtsmisbruik op de werkvloer
De narcist speelt het in zijn communicatie graag op de man of vrouw en kan insinueren als geen ander. Voorbeeld? ‘Ik merk dat jij echt aan jouw communicatie moet werken, er zijn er heel veel in de organisatie die daar moeite mee hebben’. Terwijl je dat voor het eerst in jouw leven hoort. ‘Zie je, nu doe je het alweer, dit is nu precies wat ik bedoel’.
Uit alles zal hij/zij laten blijken dat hij beter is, sneller, vaardiger en voortdurend zal hij laten zien dat hij/zij geen waardering en respect voor anderen heeft. Hij kan de ander kleineren en beledigen door neerbuigend over hun werk en prestaties te praten.
Ook is er vaak sprake van suggestieve communicatie. Zo van: ‘ik hoop dat je begrijpt wat ik bedoel’. Dat suggereert dat een ander dat haast niet kan begrijpen.
Machtsmisbruik en manipulatie op de werkvloer komt nogal eens voor. In onze praktijk hebben we een aantal keren te maken gehad met een leidinggevende die op zijn zachtst gezegd ‘narcistische trekken’ had.
Kenmerken narcisme
Een narcistisch leider:
- is arrogant en vindt zichzelf erg belangrijk
- heeft een opleiding gevolgd aan de academie voor grootheidswaanzin (maar is vergeten de module zelfreflectie te volgen)
- is manipulatief ingesteld en kan emotioneel chanteren
- heeft van origine een gruwelijk laag zelfbeeld of minderwaardigheidscomplex maar maskeert dit door zich groots neer te zetten
- kent geen empathie
- verdeelt het team of de organisatie in mensen die voor hem/haar zijn en mensen die tegen hem/haar zijn
- weet zich te omringen met ja-knikkers die volgeling worden en van alles gedaan krijgen
- gaat graag de strijd aan met jou op voorwaarde dat hij/zij wint
- gedoogt geen tegenslagen of tegenspraak
- is dwingend en heersend
- kan in blinde woede ontsteken wanneer hij/zij kritiek krijgt of tegenspraak
- is voortdurend op zoek naar aandacht en bewondering
- staat graag in het middelpunt
Hoe kun je omgaan met een narcistisch leidinggevende?
Da’s lastig. Van binnen voelt jouw leidinggevende zich bijzonder onzeker en klein. Hij/zij heeft een enorme behoefte aan waardering, erkenning en respect. Maar helaas. Hij/zij verschuilt zich achter een masker van grootheidswaanzin. Bespreekbaar maken van dit punt zorgt er voor dat je met een probleem naar huis gaat en niet jouw leidinggevende of manager.
Wanneer je dit herkent of grotendeels herkent, zit je in een lastig parket. Wanneer je iemand inschakelt die boven de leidinggevende staat, kan dat snel verkeerd uitgelegd worden. Je moet dus zeer beslagen ten ijs komen. Een vertrouwenspersoon inschakelen is wederom een optie. Maar ook dan moet je wel weten waar je aan begint. Twee zaken zijn belangrijk namelijk:
- weet dat het niet aan jou ligt
- zorg dat je als team niet tegen elkaar uitgespeeld raakt
Werkwijze
Een narcistisch leider zal ‘aardig en charmant’ zijn tegen diegene die zijn meerdere is, die ‘boven’ hem/haar staat of waarvan hij/zij afhankelijk is. Een narcist zal de strijd niet snel aangaan met diegene waarvan hij/zij vreest te zullen verliezen. Anderzijds kan hij/zij dezelfde ‘sterkere’ persoonlijkheid in een andere setting geheel en al onderuithalen.
Een narcistisch leider zal altijd mensen voor zich winnen die zich te afhankelijk en te kwetsbaar jegens hem/haar opstellen en zich bewonderend en lovend over hem/haar uitlaten. Medewerkers die in huilbuien uitbarsten en zich verlaten op de leidinggevende zal hij/zij bijna in bescherming nemen. Medewerkers die dat niet doen worden genegeerd of aan de kant gezet. Graag creëert de narcistisch leider afhankelijkheidsrelaties.
Superieur
Een narcist gedraagt zich als superieur vooral richting ondergeschikten. Hij ziet het beter, heeft meer visie, kan het beter, is vaardiger. Hij doet niets liever dan eigen prestaties etaleren door te zorgen dat de eigen prestaties niemand zullen ontgaan. Maar ook door af te geven op de prestaties van anderen.
Vaak is de narcist verbaal sterk. Wanneer je in discussie met hem komt, zul je al snel merken dat je geen gelijk krijgt, zelfs niet al heb je gelijk.
Anderzijds kan de narcist zich in de slachtofferrol wringen. Niemand die zo onbegrepen is als hij en niemand op aarde die het zo moeilijk heeft gehad als hij.
Ellie: ‘in twee weken aangenomen en ontslagen’
Ellie vertelde: mijn baas kan in twee weken tijd iemand aannemen en ontslaan. Bij de aanstelling wordt iemand de hemel in geprezen en doen de loftrompetten luidruchtig hun werk. Dat gaat in woorden van: ‘we krijgen nu versterking in ons team, dat is bijzonder. Zo eentje hebben we er nog niet bij. Eindelijk eens iemand die de leidinggevende kan volgen qua denkwijze’. Echter de houdbaarheidsdatum is vaak kort. Ellie vertelde: ‘dezelfde medewerker staat soms binnen een week of twee al weer buiten de deur’.
Gevolgen voor het team en de organisatie
We noemen een aantal gevolgen voor de werkvloer:
- de leiding zet de zaken naar eigen hand en drijft de eigen zin door
- er is een afrekencultuur: bij fouten worden schuldigen aangewezen, voor gek gezet of gekleineerd
- onder leiding van de narcist ontstaat er altijd verdeeldheid binnen het team. De ja-knikkers worden bevoordeeld en naar voren getrokken. De rest wordt constructief gemeden of aan de kant gezet.
- er ontstaat onzekerheid en angst op de afdeling. Het bevordert dat medewerkers zich niet meer uitspreken en de open communicatie verdwijnt.
- sleutelfiguren (soms aangeduid als de oude garde) moeten opeens het veld ruimen en verlaten noodgedwongen de organisatie
- opeens ontstaat er verwijdering tussen collega’s die al jaren goed met elkaar kunnen opschieten om (voor hen) vaak onbegrijpelijke redenen
- emotionele chantage door de leiding is de managementstijl die de leiding goed beheerst
- er ontstaan kampen binnen de organisatie: er ontstaat een vriend-vijand denken (voor de baas of tegen de baas)
- de leiding speelt medewerkers tegen elkaar uit
- de feedbackcultuur die heerst is vooral ingegeven door: ‘wiens brood men eet wiens woord men spreekt’. Kortom: de leiding krijgt weinig tegengas en zal dat ook niet accepteren!
- zaken worden altijd op de persoon gespeeld. In de angstcultuur maak je geen fout maar je bent fout. Er wordt meteen een oordeel aan gekoppeld.
- het personeelsverloop stijgt
- er is een sfeer van roddel en achterklap
- ziekteverzuim door spanningen en conflicten
Veeleisend
Een narcist verwacht dat je aan zijn/haar eisen voldoet, zijn/haar behoeften vervult, dat je aandacht voor hem/haar hebt en dat je hem/haar bewondert. Zodra je ‘een sta in de weg bent’ of door hem/haar als een belemmering wordt ervaren dan kan hij jou afbranden, beschuldigen, kleineren, onderuit halen. En let op: doorgaans komt het niet op een leugentje aan. Hij kan zijn superieuren voorliegen, misleiden, chanteren en manipuleren. Hij/zij kan dingen over jou vertellen die niet waar zijn.
Behalve als hij dreigt te verliezen. Dan zal hij/zij zich verschuilen in kinderachtig gedrag en druipt hij mokkend af in de slachtofferrol.
De houdbaarheidsdatum is kort
Weliswaar veel te laat, maar vroeg of laat valt men door de mand. Dan blijkt dat men de beoogde prestaties niet kan waarmaken. Of dat men toch veel te hoog heeft opgegeven van zichzelf. En weliswaar ligt dat altijd aan een ander volgens de narcist. Maar de narcistisch leider zoekt een nieuw loket en begint weer van voren af aan met dezelfde praktijken.
Ziek worden van je werk
Kun je ziek worden van je werk? Nou en of! Lees onze artikelen over dit onderwerp.
Team- en organisatieontwikkeling
Bekijk onze interventies en trainingen voor teamontwikkeling en organisatieontwikkeling.
