Leidinggeven: macht en machtsmisbruik
Als leidinggevende of manager heb je macht. Sommige mensen vinden dat onaangenaam klinken omdat het woord macht andere associaties oproept. Maar als leidinggevende ben je bevoegd om anderen werk op te dragen en je hebt de positie waarin jij beslissingen neemt die van invloed zijn op jouw medewerkers. Bovendien beoordeel je het werk van jouw medewerkers.
Kortom: een leidinggevende positie brengt een bepaalde macht met zich mee.
Ik zeg weleens: ‘hoe hoger in de boom, hoe meer macht!’. Dat betekent: hoe hoger men in de hiërarchie van de organisatie geplaatst is, hoe meer macht iemand heeft.
Is er wat mis mee?
Op voorhand wil ik vaststellen dat er niets mis is met macht in een leidinggevende rol of positie. Sterker nog: je wordt ervoor betaald. Je hebt bepaalde verantwoordelijkheden en bevoegdheden en die horen bij jouw functie. Dat geldt ook voor beslissingsbevoegdheid. Zo geef je richting aan het bedrijf of de organisatie. Anders zou het bedrijf onbestuurbaar worden immers?
Overigens: medewerkers hebben ook macht! Echter niet vanuit een hiërarchische positie en dat maakt het verschil!
Hoge verantwoordelijkheid
Leidinggeven is een hoge verantwoordelijkheid. Waarom? Alleen al om het feit dat je als leidinggevende iets te zeggen hebt over anderen. Als manager of leidinggevende:
- neem je mensen in dienst of ben je bevoegd mensen te ontslaan
- beoordeel je mensen, hoe ze hun werk doen en of ze aan hun functie-eisen voldoen
- moet je richting duiden waar de organisatie naar toe gaat
- heb je invloed op beloning en salariëring
- heb je invloed op werkgelegenheid van medewerkers
Dat alles maakt dat de leidinggevende een hoge verantwoordelijkheid heeft.
Verantwoordelijk en aanspreekbaar
Overigens: macht is geen verworven recht! Een positie als leidinggevende brengt ook plichten met zich mee, namelijk dat dat je altijd bereid en in staat bent om je te verantwoorden over jouw doen en laten. Maar ook dat je aanspreekbaar bent. Wie macht heeft over anderen:
- heeft zo nodig iets uit te leggen en zal dat ook doen
- gaat niet voor eigenbelang maar laat organisatiebelang of bedrijfsbelang c.q. belang van de medewerker voorgaan
- is aanspreekbaar op zijn/haar keuzes: is te bevragen over het gevoerde beleid
- reflecteert op zichzelf en vraagt tegenspraak bij anderen
- is zich bewust van het gevaar van misbruik van macht
Positie-sensitiviteit
In mijn artikel over grensoverschrijdend gedrag door de leidinggevende heb ik het woord positie-sensitiviteit genoemd. Daarmee bedoel ik dat jij als leidinggevende:
- je bewust bent van jouw positie en dus ook van jouw machtspositie
- aanspreekbaar blijft op doen en laten
- altijd bereid bent te verantwoorden en uit te leggen
- blijft reflecteren op waarnemingen en beoordelingen wanneer het gaat over jouw medewerkers
- blijft begrijpen dat jij een informatievoorsprong hebt en daardoor snel met 1-0 voor staat in de wedstrijd
- blijft begrijpen dat jouw woorden een andere impact hebben dan die van een medewerker zonder leidinggevende positie
- blijft openstaan voor feedback en signalen van anderen in de organisatie
Het gevaar van machtsposities
Wat is het gevaar van macht? Heel eenvoudig: een mens kan er niet zo best mee omgaan. Wanneer iemand een leidinggevende positie krijgt, lijkt hij/zij soms ontembaar en niet te remmen. Dat geldt gelukkig niet voor iedereen hoor! Maar voor de bewustwording: macht doet wel iets met een mens. Wie macht heeft wordt minder vaak aangesproken door zijn omgeving, wordt weinig of niet terecht gewezen of ter verantwoording geroepen door anderen en wordt meer bewonderd, beslijmd of aanbeden door de medemens. En daar ligt het gevaar op de loer. Soms kan iemand met een machtspositie:
- de indruk hebben dat hij/zij overal verstand van heeft
- de indruk hebben dat hij/zij iedereen kan inschatten
- de indruk hebben dat hij/zij geen blinde vlek heeft
- menen dat hij/zij de waarheid in pacht heeft
- geen tegenspraak meer dulden
- zijn zin doorzetten vanuit eigenbelang ongeacht wat dat voor anderen kan betekenen
- eigenbelang voorop laten gaan boven alles
- gaan heersen over anderen (autoritair leiderschap)
- adviseurs onderuit halen
- verslaafd raken aan macht en anderen klein houden
- zich superieur en verheven voelen boven anderen
Machtsmisbruik door leidinggevenden
Machtsmisbruik door leidinggevenden: wanneer is daar sprake van? Het zal duidelijk zijn dat de kenmerken die zojuist genoemd zijn nu in omgekeerde vorm genoemd kunnen worden:
- leidinggeven wordt heersen en beheersen
- de leidinggevende zal zich niet willen verantwoorden over genomen beslissingen: is niet aanspreekbaar of wil niet bevraagd worden
- de leiding is niet dienend maar dominant als leidinggevende
- de leidinggevende is niet open en transparant
- de leiding reflecteert slecht op eigen gedrag
- de leiding heeft niet door hoe groot het gevaar van macht is
Dienen of heersen?
Leiderschap is gericht op dienen! Wanneer leiders gaan heersen over andere mensen dan hebben we het over heersend leiderschap of over autoritair leiderschap. Autoritaire leiders stellen eigenbelang voorop, vullen eigen zakken eerst, gaan voor eigen succes. Een dienend leider zoekt eerst het belang van de organisatie en de medewerker en daarna komt zijn/haar eigenbelang.
Uit de praktijk
Machtsmisbruik door leidinggevenden komt voor! Voorbeelden?
- wanneer er onzinnige fusies en overnames worden bedacht die nergens goed voor zijn
- wanneer mensen te pas en te onpas negatief worden beoordeeld of met een vaststellingsovereenkomst naar huis worden weggestuurd
- wanneer er reorganisaties doorgevoerd worden die niet noodzakelijk bleken te zijn
- wanneer er nodeloos investeringen worden gedaan die onnodig en risicovol zijn tot streling van eigen aanzien en ego
- als het personeelsverloop maar toeneemt en de leiding niet bereid is om de eigen blinde vlek eens te bekijken
- wanneer men geen tegenspraak duldt als leidinggevende
- wanneer de leidinggevende manipuleert of emotioneel chanteert of wanneer de leidinggevende narcist is
- wanneer er een angstcultuur binnen organisaties ontstaat
- wanneer de leiding een afrekencultuur in het leven roept
- wanneer de leiding eigen zin doordrijft
Wat is er aan te doen?
Een van de betere vragen is: wat is er aan te doen wanneer de leidinggevende misbruik maakt van zijn of haar machtspositie. Iemand schreef onlangs: ‘al vijf jaar wordt het leven me zuur gemaakt door de rayonchef’. Weet je wat er aan te doen is? Heel weinig! Zolang de baas van jouw baas niet ingrijpt, gebeurt er niets. Maar de vraag is of die op de hoogte is van wat er gebeurt. Misschien de moeite waard om toch eens het gesprek aan te gaan. Het is zeker zinvol om melding te maken van machtsmisbruik wanneer dat niet in de cultuur van de organisatie zit. En verder kun je medestanders zoeken, waarbij collega's het voor elkaar opnemen. Samen sta je sterker en is het makkelijker om tegenspraak te geven aan de leidinggevende. Toch werkt dat vaak niet omdat mensen bang zijn om hun nek uit te steken, en je moet ook oppassen met dit soort blokvorming.
Zodra het de hoogste baas binnen jouw organisatie betreft houdt ingrijpen op! Belangrijk is dus dat je weerbaar wordt tegen dominante personen. Dat is lastig omdat je afhankelijk bent van de leidinggevende en omdat je wellicht bang bent dat je jouw baan op het spel zet. Toch is het van belang dat je jouw leven niet laat verzuren door jouw leidinggevende of manager. Daarvoor is het leven wellicht iets te kort. Dan is de beste weg toch een andere werkkring; als je te lang blijft in zo'n situatie breekt het je op en breekt het je af.
Ziek worden van je werk
Kun je ziek worden van je werk? Nou en of! Lees onze artikelen over dit onderwerp.
Team- en organisatieontwikkeling
Bekijk onze interventies en trainingen voor teamontwikkeling en organisatieontwikkeling.
