home / persoonlijke ontwikkeling / hoogbegaafd coaching / existentiele levensvragen hb

Existentiële levensvragen en hoogbegaafdheid

Vaak zijn hoogbegaafden al jong bezig met existentiële levensvragen. Kortom: ze zijn bezig met het begrijpen van de werkelijkheid, de realiteit maar ook de zin van het bestaan. Kinderen kunnen daar al jong vragen over stellen en in een groot aantal gevallen roept dat ook onbegrip op bij anderen, zeker bij leeftijdgenoten. In dit artikel probeer ik uit te leggen wat existentiële levensvragen zijn en hoe HB-ers daarmee omgaan.

Hoe denken kinderen over de oorsprong van het leven?

Tim een jongetje van 7 jaar begreep dat de oorsprong van zijn moeder met oma had te maken. ‘Maar als je dan uit oma komt, waar komt oma dan vandaan?’. En Tim ging maar door. 'Maar er moet toch iemand eerst geweest zijn', vroeg Tim. Zijn moeder wist niet goed raad met deze vragenstroom. Ze zei dat God de eerste was. Die had de mens gemaakt. Toen vroeg Tim: ‘heeft God dan ook een oma?’.

Wat is het verschil tussen levensvragen en existentiële depressie?

Existentiële levensvragen zijn gezond en horen bij de ontwikkeling van hoogbegaafden. Het is een teken van hun nieuwsgierigheid en hun verlangen om de wereld en zichzelf beter te begrijpen. Toch kan deze zoektocht soms omslaan in een existentiële depressie. Daarbij staat niet de nieuwsgierigheid centraal, maar een pijnlijk verlies van zin en betekenis. Waar een kind of volwassene eerst nog vragen stelde vanuit verwondering, kan er in een depressieve fase een gevoel ontstaan dat het leven zelf zinloos is. Het verschil is dus dat gezonde levensvragen ruimte laten voor hoop en ontdekking, terwijl een existentiële depressie juist wordt gekenmerkt door leegte, uitzichtloosheid en een gevoel van doelloosheid.

Wat betekent innerlijke leegte of gemis?

Wanneer hoogbegaafden hun levensvragen niet kunnen beantwoorden en er geen aansluiting vinden bij hun omgeving, kan er een gevoel van innerlijke leegte ontstaan. Dit wordt ook wel een existentieel vacuüm genoemd: een ervaring dat het leven geen richting of betekenis meer heeft. Waar gezonde nieuwsgierigheid leidt tot groei, kan dit gemis aan betekenis juist verlammend werken. Het gevoel dat niets er echt toe doet, dat geen enkel antwoord voldoening geeft, kan leiden tot een diepe innerlijke crisis. Dit ervaren hoogbegaafden vaak als een gemis dat moeilijk onder woorden te brengen is, maar dat wel zwaar drukt op hun gemoed. Juist dit leegtegevoel maakt dat ze zich eenzaam of afgesneden kunnen voelen, ook al functioneren ze ogenschijnlijk goed in de buitenwereld.

Hoe ontstaat een mismatch met de omgeving?

De omgeving kan dit soort vragen snel de kop indrukken met antwoorden als: ‘je denkt veel te diep na’, ‘je bent een dromer’ of ‘je moet wel realistisch blijven’. En dat is ook zo. Maar het woord ‘moet’ past niet zo bij hoogbegaafdheid en al helemaal niet als anderen dat voorschrijven aan een hoogbegaafd persoon.

Veel hoogbegaafden ervaren dat hun omgeving hun diepe vragen niet begrijpt of zelfs wegwuift. Reacties als ‘doe niet zo moeilijk’ of ‘je denkt te veel’ maken dat zij hun vragen voor zich gaan houden. Hierdoor ontstaat een kloof tussen hun innerlijke wereld en de buitenwereld. Deze mismatch kan gevoelens van isolement versterken: je voelt je anders, niet gezien en niet gehoord. Op jonge leeftijd leren sommige kinderen daardoor hun vragen te onderdrukken, uit angst om vreemd gevonden te worden. Dat kan leiden tot eenzaamheid en een versterkt gevoel dat zij nergens echt passen. Het ontbreken van een klankbord of erkenning kan zo een bron worden van innerlijke pijn en zelfs bijdragen aan het ontstaan van een existentiële depressie.

Wat doet een sterk rechtvaardigheidsgevoel met hoogbegaafden?

Veel hoogbegaafden hebben een sterk rechtvaardigheidsgevoel. Ze zien haarscherp waar het in de wereld misgaat en voelen zich verantwoordelijk om daar iets aan te doen. Wanneer ze echter merken dat hun idealen botsen met de harde werkelijkheid, kan dat leiden tot machteloosheid en frustratie. Het onrecht dat ze waarnemen, of het nu gaat om pesten in de klas, oneerlijke regels op het werk of maatschappelijke ongelijkheid, raakt hen diep. Omdat ze vaak de neiging hebben om problemen grootser te zien en door te denken naar de kern kunnen ze het gevoel krijgen dat ze het gewicht van de wereld op hun schouders dragen. Wanneer hun inspanningen geen zichtbaar verschil maken, kan dit uitmonden in gevoelens van moedeloosheid en soms zelfs wanhoop. Deze spanning tussen ideaal en realiteit is een bron van pijn, maar ook van groei wanneer het lukt om hun rechtvaardigheidsgevoel te verbinden aan haalbare stappen.

Wat gebeurt er tijdens een existentiële crisis?

Ik begrijp de labeltjes van de omgeving wel. Wie te diep graaft in vragen over lijden, ziekte, sterven en dood en wie rationeel wil achterhalen hoe dat precies in elkaar zit, waar dat vandaan komt, kan genadeloos vastlopen in eigen hoofd en dat kan soms zelfs tot depressie leiden. Ik zeg weleens: 'wanneer je de waanzin doorziet van de wereld, kun je diepgaan. Maar soms is het nodig om de zin te ontdekken'.

Een existentiële crisis gaat vaak gepaard met een intens gevoel van verwarring en zinloosheid. Alles wat voorheen vanzelfsprekend leek, kan plots zijn betekenis verliezen. Dat kan iemand volledig uit balans brengen. Tegelijkertijd kan juist deze crisis een kantelpunt zijn: het moment waarop iemand wordt uitgedaagd om opnieuw betekenis te vinden in het leven. Voor hoogbegaafden kan dat betekenen dat zij hun zoektocht naar zingeving bewust gaan verdiepen. Wanneer ze leren hun vragen niet alleen rationeel te benaderen, maar ook te verbinden aan waarden, idealen of persoonlijke missie, ontstaat er ruimte voor herstel. Het hervinden van een gevoel van richting en betekenis kan zo de sleutel zijn om uit een existentiële depressie te komen en met meer veerkracht verder te gaan.

Welke rol spelen waarden en identiteit?

Een existentiële crisis ontstaat vaak wanneer er een kloof zichtbaar wordt tussen persoonlijke waarden en de dagelijkse realiteit. Hoogbegaafden hebben doorgaans een sterk ontwikkeld waardenbesef. Ze weten scherp wat voor hen belangrijk is en waar ze voor willen staan. Wanneer hun omgeving of omstandigheden haaks staan op die waarden, kan dat leiden tot innerlijke spanning en ontwrichting. Het gevoel dat je je eigen idealen moet verloochenen om mee te draaien, kan het leven leeg en zinloos maken. Heroriëntatie op kernwaarden helpt om opnieuw richting te vinden: wat geeft jou betekenis, wat wil je bijdragen en waar wil je trouw aan blijven? Door opnieuw verbinding te maken met de eigen waarden en identiteit ontstaat er veerkracht en een stevig fundament om met levensvragen om te gaan.

Waarom is zingeving de sleutel?

Wie van existentiële levensvragen houdt, staat wars van oppervlakkigheid. Het heeft te maken met behoefte aan zingeving. Overigens geldt dat doorgaans ook voor HSP-ers. Ook zij hebben behoefte aan diepgang en zingeving. 

Zingeving fungeert vaak als kompas in het leven. Voor hoogbegaafden kan het vinden van betekenis het verschil maken tussen vastlopen in sombere gedachten of juist tot bloei komen. Het antwoord op de vraag ‘waarom leef ik?’ hoeft niet altijd groot of groots te zijn. Het kan liggen in kleine dingen: het bijdragen aan iets waardevols, het ervaren van verbinding of het ontwikkelen van je talenten. Juist in het zoeken én vinden van betekenis ontstaat kracht en veerkracht. Wanneer hoogbegaafden hun eigen waarden en idealen weten te koppelen aan hun dagelijkse leven, groeit er een innerlijk houvast dat beschermt tegen leegte en zinloosheid. Zingeving is daarmee niet alleen een filosofische zoektocht, maar ook een praktische weg naar welzijn en balans.

Welke rol speelt spiritualiteit bij levensvragen?

Voor sommige hoogbegaafden biedt spiritualiteit of levensbeschouwing een weg om antwoorden te vinden op hun diepste vragen. Het kan steun geven om te geloven dat er een groter geheel is of dat het leven deel uitmaakt van een betekenisvol plan. Voor anderen kan juist het loslaten van oude overtuigingen een existentiële crisis oproepen. Het zoeken naar nieuwe vormen van houvast kan dan verwarrend en pijnlijk zijn, maar tegelijk ook bevrijdend. Het ontdekken van een persoonlijke, soms heel eigen spirituele invulling kan helpen om een gevoel van verbondenheid en betekenis terug te vinden. Het gaat erom dat er ruimte ontstaat voor verwondering, vertrouwen en perspectief.

Hoe kun je omgaan met diepe vragen bij kinderen?

Wanneer hoogbegaafde kinderen al vroeg met existentiële vragen komen, is het belangrijk dat ouders, leerkrachten en begeleiders daar zorgvuldig mee omgaan. Het wegwuiven van hun vragen met opmerkingen als ‘daar ben je nog te jong voor’ of ‘denk daar maar niet over na’ kan ervoor zorgen dat een kind zich niet serieus genomen voelt. Veel waardevoller is het om hun vragen te erkennen, samen te onderzoeken en het gesprek open te houden. Dat betekent niet dat je altijd een antwoord hoeft te hebben. Juist het samen nadenken en het geven van ruimte kan steunend zijn. Zo leren kinderen dat hun vragen er mogen zijn en dat ze niet raar of overdreven zijn. Preventie ligt dus niet in het vermijden van deze thema’s, maar in het creëren van een veilige bedding waarin kinderen hun zoektocht naar betekenis mogen aangaan. Dat verkleint de kans dat verwondering omslaat in een gevoel van isolement of zinloosheid.

Hoe helpt creativiteit bij existentiële vragen?

Voor veel hoogbegaafden vormt creativiteit een belangrijke manier om met hun existentiële vragen om te gaan. Schrijven, tekenen, muziek maken of andere kunstzinnige uitingen bieden ruimte om gevoelens en gedachten een vorm te geven. Waar woorden tekortschieten, kan creativiteit uitdrukking geven aan wat van binnen leeft. Het proces van creëren helpt niet alleen om spanning te ontladen, maar ook om betekenis te vinden. Een schilderij of gedicht kan een spiegel zijn van een innerlijke zoektocht en daarmee bijdragen aan verwerking en groei. Door hun ervaringen om te zetten in iets tastbaars, ervaren hoogbegaafden vaak weer verbinding met zichzelf en met de wereld om hen heen.

Hoe verbind je hoofd, hart en handen?

Een weg uit existentiële vragen en crises ligt vaak in het verbinden van hoofd, hart en handen. Hoogbegaafden hebben de neiging om veel in hun hoofd te leven en alles rationeel te willen begrijpen. Dat kan echter verlammend werken. Door ook het hart  (gevoelens waarden en intuïtie) en de handen (doen, ervaren, handelen) erbij te betrekken, ontstaat er een gezonde balans. Het denken wordt dan gevoed door voelen en in praktijk gebracht door doen. Wie deze verbinding weet te maken, ontdekt dat antwoorden niet altijd in het hoofd te vinden zijn maar vaak zichtbaar worden in de manier waarop je leeft, liefhebt en bijdraagt. Zo ontstaat een weg naar betekenis waarin hoofd, hart en handen samenwerken.

Worstel je met dit soort vragen?

Worstel je met dit soort vragen? Of merk je dat jouw kind daar mee rond loopt? Neem gerust contact met ons op!

Veelgestelde vragen 

Ik noem een aantal veelgestelde vragen:

1. Waarom stellen hoogbegaafde kinderen zulke diepe vragen?

Hoogbegaafde kinderen hebben vaak een sterk ontwikkeld denkvermogen en nieuwsgierigheid. Daardoor komen ze al jong met grote vragen over leven, dood en zin.

2. Wat is het verschil tussen gezonde levensvragen en een existentiële depressie?

Gezonde levensvragen leiden tot verwondering en groei. Bij een existentiële depressie overheerst leegte, uitzichtloosheid en verlies van betekenis.

3. Hoe kun je als ouder of leraar omgaan met een kind dat zulke vragen stelt?

Neem de vragen serieus, ga samen in gesprek en bied ruimte om te onderzoeken. Wegwuiven vergroot de kans dat het kind zich onbegrepen en eenzaam voelt.

4. Kunnen existentiële vragen ook positief zijn?

Ja, ze kunnen juist leiden tot verdieping, persoonlijke groei en sterke waarden. De uitdaging is om niet in het moeras van piekeren te blijven hangen, maar er ook mee te dóen.

5. Hoe vind je weer richting als je vastloopt in existentiële vragen?

Door te verbinden met waarden, creativiteit of spiritualiteit, en door hoofd, hart en handen in balans te brengen. Soms helpt ook coaching of het delen van ervaringen met gelijkgestemden.