home / persoonlijke ontwikkeling / kernkwaliteiten / rechtvaardigheidsgevoel

Rechtvaardigheidsgevoel: kun je slecht tegen onrecht?

Wat is rechtvaardig?

Ik begin maar bij de vraag wat rechtvaardig is? Je zou het kunnen duiden als eerlijk en betrouwbaar. Wie rechtvaardig is, is redelijk, onpartijdig, recht door zee, rechtschapen. Hij/zij handelt wetmatig en is onpartijdig. Ik duid het ook wel als zijnde ‘in overeenstemming met bepaalde beginselen die je voorstaat.

Wat betekent rechtvaardigheidsgevoel dan? Is dat een gevoel? Of is dat te onderbouwen vanuit de ratio? Dat is op zich een lastige vraag. Maar ik denk dat het vooral een gevoel is (vandaar rechtvaardigheidsgevoel). Daarom kan het stellig of zwart wit overkomen op anderen mensen. Want bij iemand met een sterk rechtvaardigheidsgevoel klopt het wel of niet, is het eerlijk of niet eerlijk, is het redelijk of niet redelijk etc.

Je kunt dus moeilijk marchanderen en van twee walletjes eten. Dus ja, het is iets met gevoel. Maar het heeft ook te maken met overtuigingen, normen en waarden.

Kenmerken

Welke kenmerken horen bij een rechtvaardigheidsgevoel? Ik noem er een paar:

• je bent ronduit over wat je wel of niet vindt
• je zegt vrij snel waar het op staat: je bent direct in de communicatie
• je wilt eerlijk, oprecht, integer en betrouwbaar zijn en je verwacht dit ook van anderen
• je houdt van open communicatie en eenduidigheid qua beoordeling van bepaalde situaties
• je vindt dat de zwakkere in de maatschappij gelijkwaardig en respectvol behandeld dient te worden
• je neemt het snel op voor anderen wanneer je merkt dat ze dat zelf niet zo goed kunnen
• wanneer de ander in nood komt heb je de neiging om voor hem/haar in de bres te springen
• je staat voor jouw normen en waarden en je doet wat je zegt
• je bent recht door zee
• je schaamt je niet voor jouw mening: je hebt de durf en het ruggengraat om voor jouw mening te staan
• je laat je niet manipuleren door jouw leidinggevende: zelfs niet al kost je dat jouw baan

Kwaliteit: norm of waarde?

Rechtvaardigheidsgevoel is een eigenschap en heeft uiteraard te maken met een ontwikkeld gevoel voor alles wat billijk, betrouwbaar, behoorlijk, redelijk of wetmatig is. En wellicht is het gevoel nog sterker voor alles wat daar niet aan voldoet. Voel je wat ik zeg? Wellicht is het slecht tegen onrecht kunnen nog sterker dan het gevoel voor rechtvaardigheid te zijn. Rechtvaardigheidsgevoel heeft o.a. met jouw  normen te maken. Een norm is wat je moet van jezelf of wat je niet mag. Maar ook wat je vindt dat anderen zouden moeten of wat je vindt dat ze niet zouden mogen. Normen die bij rechtvaardigheid passen zijn:

• Je moet naar eer en geweten handelen (gewetensvol en consciëntieus)
• Je moet mensen een gelijke behandeling geven (respectvol, gelijkwaardig, eerlijk)
• Je moet medewerkers op de werkvloer objectief beoordelen

Rechtvaardigheid kan ook met jouw waarden te maken hebben. Weet je ook welke waarden dat zouden kunnen zijn?

Oneerlijkheid en onrechtvaardigheid: kun je er niet tegen?

Kun je slecht tegen oneerlijkheid of onrechtvaardigheid? Merk je dat het je ergert wanneer mensen wat te verbergen hebben, niet open zijn, halve waarheden vertellen of liegen? Wat ergert je allemaal? Zullen we eens een lijst maken met irritaties? Het ergert je wanneer:

• met twee maten wordt gemeten en de ene situatie gunstig wordt beoordeeld terwijl de andere situatie minder rooskleurig uitpakt
• onbillijke maatstaven worden gehanteerd in de beoordeling van mensen of een situatie
• mensen onredelijk worden en kritiek uiten die onterecht is
• mensen zich baseren op informatie die onrechtmatig verkregen is
• liegen en bedriegen als de normaalste zaak worden beschouwd
• mensen slinks, doortrapt, geniepig of gemeen zijn in hun benadering
• er onoprechtheid in het spel is of wanneer mensen anderen naar de mond praten om er zelf beter van te worden
• mensen zich verrijken ten koste van anderen
• mensen zich mooier voordoen dan ze zijn (onwaarachtig)
• mensen huichelen of schijnheilig zijn
• er wordt gefraudeerd of gesjoemeld met informatie
• mensen de schone schijn ophouden
• er diplomatiek spelletjes worden gespeeld
• er dubbele of verborgen agenda’s zijn
• er sprake is van pesten, mobbing en intriges
• er wordt gemanipuleerd door de leidinggevende
• er sprake is van slijmen, beslijmen van de leidinggevende om een wit voetje te halen bij de leiding
• er sprake is van achterbaksheid
• er sprake is van schijnheiligheid en hypocrisie

Kortom: mensen met een sterk rechtvaardigheidsgevoel kunnen zich mateloos ergeren aan politieke spelletjes, gekonkel in de wandelgangen, oneerlijkheid, malversaties, wiebelen op het randje, onheuse bejegening van de minder weerbare mens. Wil je leren van jouw irritaties?

Hoe reageer je?

Zodra je oneerlijkheid of onoprechtheid bespeurt dan is er iets wat je emotioneel raakt. Ongetwijfeld heeft dat te maken met wie je bent, wat jouw   normen- en waardenpatroon is en hoe je in het leven staat. Kortom: je kunt er gewoon niet tegen. Zodra je oneerlijkheid bespeurt, is de vraag hoe je hierop reageert.

• Stel je het aan de kaak en laat je je niet met een kluitje in het riet sturen: ga je door net zolang tot je gelijk krijgt?
• Spring je in de bres wanneer iemand wordt vernederd of wordt onderuitgehaald?
• Confronteer je jouw  medemens met het onrecht dat je bespeurt?
• Kom je op voor jouw naaste?

Wie een sterk rechtvaardigheidsgevoel heeft kan soms doorgaan met het aan de kaak stellen van onrecht, zelfs al zou het zijn/haar baan kosten en zou hij/zij er privé door in de problemen komen. Hoe je ook reageert, belangrijk is dat je je bewust bent van wat je doet. Anderen kunnen jouw grens niet bepalen. Dat moet je zelf doen.

Wat is de valkuil?

De valkuil van rechtvaardigheidsgevoel is een te sterk ontwikkeld rechtvaardigheidsgevoel. Dan kun je soms ook doorschieten in jouw reactie. Misschien ga je goed over de rooie als je onrecht bespeurt of word je juist heel argwanend wanneer je bepaalde diplomatieke spelletjes doorziet. Misschien word je gereserveerd en terughoudend omdat je iets als ‘onzuiver’ aanvoelt of schiet je in de valkuil van redder wanneer een ander onrecht wordt aangedaan. Ik noem enkele voorbeelden:

• je maakt je te snel druk over dingen en je voelt je genoodzaakt om meteen in actie te komen
• je neemt te snel het voortouw  wanneer er iets is wat niet door de beugel kan (een ander zou ook een keer wat kunnen doen)
• je krijgt wel wat voor elkaar zo her en der maar soms kost het je erg veel energie
• je bent erg strijdvaardig en soms reageer je te sterk vanuit emotie
• je kunt de zaken maar moeilijk loslaten
• soms treed je op vanuit de reddersrol wanneer mensen in nood komen, soms ten koste van jezelf
• soms breng je jezelf in moeilijkheden met jouw  optreden
• soms kom je te stellig of te zwart wit over in jouw  communicatie en laat je nog te weinig ruimte aan andere mensen
• soms maken mensen misbruik van je en laten ze je de kastanjes uit het vuur halen omdat ze wel weten dat je wel op de barricade springt
• soms klampen mensen zich aan je vast (je bent hun enige strohalm) waardoor er ongezonde relaties ontstaan
• je voelt je vaak over verantwoordelijk of overbetrokken

Gelijk hebben of gelijk krijgen

Rechtvaardigheid is een overtuiging. Vanuit overtuiging handelen is op zich niets op tegen. De valkuil ontstaat wanneer je de definitie van rechtvaardigheid als de waarheid gaat verdedigen en geen ruimte meer biedt voor andere mensen. Voor de buizerd die een muisje oppikt uit het weiland is het wellicht rechtvaardig omdat hij recht heeft op voedsel. De beleving van het muisje kan een andere zijn.
Dat brengt mij meteen bij het leerdoel voor mensen met een te sterk rechtvaardigheidsgevoel: relativeren en loslaten.

Leerdoelen wanneer je moeilijk tegen onrecht kunt

Het leerdoel bij een te sterk rechtvaardigheidsgevoel heet  relativeren en loslaten en omvat de volgende punten:

• leren ingaan op hulpvragen die gesteld worden (in plaats van ingaan op hulpvragen die niet gesteld worden)
• het besef hebben dat je de nood van de hele wereld niet op jouw  rug kunt nemen
• de bewustwording dat je een ander soms beter op een andere wijze kunt helpen dan wanneer je jouw  eigen gedrevenheid of emotie te weinig onder controle hebt