Hiërarchisch leiderschap: daar zijn we klaar mee!
Hiërarchie: we zijn er wel klaar mee, zoals het lijkt! Maar wat is hiërarchie? Waar komt het vandaan en hoe kan het dat Nederland BV er wel klaar mee is?
Wat is hiërarchie?
Met hiërarchie wordt de pikorde, rangorde of rangverhouding geduid in bedrijven, organisaties, bij het leger, in de kerk. Zeg maar de rangvolging in een organisatie. Aan hiërarchie ontkom je niet! Ook al wordt er openheid, gelijkwaardigheid, gelijkheid en vertrouwen gepredikt: in iedere organisatie is sprake van hiërarchie. Dan duid ik op verantwoordelijkheden. De hoogste in de rangorde is eindverantwoordelijk en is hiërarchisch bevoegd om beslissingen te nemen. Hij/zij hakt de knoop door. In het midden- en kleinbedrijf zal doorgaans de eigenaar beslissen of hij/zij iets wel of niet wil. Hiërarchie heeft dus ook met beslissingsbevoegdheid te maken. Wie betaalt, bepaalt, zeggen ze weleens. En de eigenaar heeft er nu eenmaal zijn/haar geld in zitten.
Is hiërarchie macht?
Hiërarchie wordt vaak op één hoop gegooid met macht. Nu zeg ik er meteen bij dat macht ook alweer een verdacht woord is. Maar de meeste mensen hebben macht. Denk eens aan de pastoor, de huisarts, de recruiter, de generaal of de docent. Zodra je iets zegt wat invloed kan hebben op andermans leven of op het verloop van iemands leven, is er al sprake van macht. Wat mij betreft ook niks mis mee. Maar je moet wel je plek kennen en je daar bewust van zijn. Dat noem ik positie-sensitiviteit.
Er is zelfs macht van de underdog, macht van de minderheid. Dus eerlijk is eerlijk: macht is niet alleen toebedeeld aan mensen die hiërarchisch in de top zitten.
Training en coaching gericht op leiderschap
Wij verzorgen training & coaching voor leidinggevenden. Zowel voor het middenkader als het hoger kader, voor de startende leidinggevende als de ervaren manager.
Waar hebben we dan zo’n hekel aan?
We hebben in Nederland zo langzamerhand een afkeer gekregen van bazen en managers. Honden hebben een baas. Maar medewerkers in Nederland willen niet meer aangestuurd worden op basis van macht die wordt geassocieerd met angstkwekerij, ivoren torens of bureaucratie. We willen leiderschap zien. En daarmee wordt bedoeld: gelijkwaardigheid, openheid, vertrouwen, respect etc. We zijn dus zat van de bazencultuur (dat verbaast jou niet toch?). Daar zitten bazen die:
- sturen op basis van macht
- alles voorkauwen
- een kunstje hebben geleerd op de management-training
- ruimte voor eigen inbreng en verantwoordelijkheid bij de medewerker ontnemen
- afrekengedrag
- te directief zijn in hun stijl van leidinggeven
- gericht zijn op controle en beheersmatigheid
- die continu vertellen hoe het moet: dwingen en voorschrijven
- die overmatige bureaucratie adoreren: onnodige overleggen waarbij alles wordt vastgelegd
- top-down gedrag
- die een angstcultuur veroorzaken
Hebben wij moeite met gezag?
Ik denk dat wij in onze huidige tijd ook wel moeite hebben met gezag. Mijn perceptie is dat we vroeger met elkaar gezagsgetrouwer
waren dan tegenwoordig. In landen als Duitsland en België wordt dit anders beleefd dan in Nederland. Het positieve is dat we niet slaafs zijn of alles klakkeloos aannemen. Het negatieve is dat we soms moeite hebben om instructies van bovenaf op te volgen.
Dat laat onverlet dat we hiërarchie associëren met een vorm van misbruik van macht. Dus wat mij betreft is er niks mis met hiërarchie, ook in moderne leiderschapsvormen ontkom je daar niet geheel aan. Maar het legt ook nieuwe behoeften bloot in deze tijd. Behoefte aan een andere vorm van leiderschap.
Welke behoefte zit er achter?
De behoefte die er werkelijk achter zit, wil ik als volgt formuleren. We hebben behoefte aan leiderschap. Er is behoefte aan leiders en leidinggevenden die:
- gericht zijn op de ontwikkeling van de medewerker
- oprechte interesse in de medewerker hebben en geen aangeleerd kunstje vertonen dat ze op de training hebben geleerd
- vertrouwen hebben in de medewerker en in het team en dat ook laten blijken
- verantwoordelijkheden neerleggen bij de medewerkers en het team
- eigen inbreng, zelfstandigheid en zelfsturing bevorderen
Verwante informatie
- spreadsheetmanagers die de hele dag met grafieken, kengetallen en KPI’s door de afdeling lopen
- narcistische bazen
- zeemeeuw managers
- de narcist als manager
- grensoverschrijdend gedrag door de leidinggevende
Hiërarchie overbodig bij overheidsorganisaties
Maatschappelijke ontwikkelingen vragen om een andere manier van leidinggeven bij gemeenten en overheidsorganisaties. Leidinggeven vanuit de hiërarchie is overbodig geworden gezien de veranderende rol van de overheid. Er is dus binnen gemeenten en overheidsorganisaties een nadrukkelijke roep om een andere leiderschapsstijl. Een stijl van leidinggeven gericht op coaching, faciliteren in plaats van voorschrijven of dicteren.
Tijdens een workshop gericht op organisatieontwikkeling vroegen we aan driehonderd ambtenaren wat zij bedoelden met leidinggeven vanuit de hiërarchie. Ik heb een aantal antwoorden voor jou samengevat.
- (Dwingend) sturen of te veel sturing op details en op vastgestelde planningen
- Als leidinggevende zeggen hoe het moet
- 'De ambtenaar' uithangen
- Afrekengedrag
- Alles strak via regels moeten uitvoeren
- Bureaucratisch gedrag gericht op te veel controle
- Directieve leiding
- Er constant bovenop zitten in plaats van ruimte geven en faciliteren op aantal producten
- Leidinggevende moet minder regelend zijn en in plaats daarvan ruimte geven aan medewerkers
- Leidinggevende te veel controle: werkt beklemmend: alles willen weten
- Leidinggeven vanuit macht
- Minder beheersmatig
- Teveel sturen op taken en te weinig op inhoud
- Reguleren
- Te veel voorwaarden stellen en te weinig kaders
- Teveel gericht op toetsen/ beoordelen
- Totale controle/regie leidinggevende
- Vast blijven hangen in procedures
- Vaststellen van beperkende maatregelen
- Teveel gericht op regelgeving: wet- en regelgeving is niet heilig
- (Lange) procedures/regels volgen
- Te veel beleidsnota’s en notities minder uitgebreid
- Te veel beleid maken in plaats van bredere kaderstukken samenstellen
- Te veel bureaucratie en te veel juridisering
- Teveel lang overleggen
- Te veel werkgroepen
- Onnodig zaken vastleggen
- Overbodige bureaucratie
- Regels stellen / volgen van regels / denken in regels
- Leidinggevende legt het beleid teveel op in plaats van meer initiatieven van medewerkers laten komen
- Rigiditeit
- Top-down gedrag
- Trage ambtelijke molen
Nieuwe vormen van leiderschap noodzakelijk
Nieuwe vormen van leiderschap zijn noodzakelijk. Toch worstelen veel organisaties met dit vraagstuk. Want waar gaat het dan precies over? Veel hypes doen de ronde zoals:
- modern leiderschap
- dienend leiderschap
- natuurlijk leiderschap
- authentiek leiderschap
Zijn dit nu allemaal verschillende vormen? In de kern niet. Het principe is: weg met de bazen en de bazigheid. Betrek de medewerkers erbij, geef ze verantwoordelijkheid, geef ze de kans om zich te ontwikkelen in een veilige omgeving die niet op angst en controle is gebaseerd maar op vertrouwen.
Leiderschapsontwikkeling
Bekijk al onze trainingen gericht op leiderschapsontwikkeling. Bekijk ook de Leerdoelen leiderschap.
Auteur
Dit artikel is geschreven door Jan Stevens. Jan Stevens is eigenaar en oprichter van De Steven training & coaching.
