Dienstbaar of dienstbaarheid: persoonlijke waarde
Dienstbaar is een persoonlijke waarde. Iets wat je kenmerkt, wat bij je hoort en wat bij je past. Is dienstbaarheid voor jou een belangrijke waarde? Dan is dat een drijfveer die van betekenis is in jouw loopbaan. Het is dus goed om jouw persoonlijke waarden te kennen en te onderkennen.
Wat is het precies?
Wat is dienstbaarheid eigenlijk? Vaak wordt het omschreven als ‘ondergeschikt zijn aan’. Toch is die woordkeuze ongelukkig. Want ondergeschikt zijn suggereert dat iemand die dienstbaar is er niet toe doet, onbelangrijk is, minder interessant, secundair of van ondergeschikt belang. En dat heeft eerlijk gezegd niets met dienstbaarheid te maken.
Iemand die dienstbaar is, is beslist niet onderdanig, afhankelijk, lijdelijk of slaafs. Sterker nog: wie zichzelf veronachtzaamt, wie eigen behoeften en belangen voortdurend opzij zet, is niet meer dienstbaar. Eerder zouden we dit als ‘slaafs’ willen typeren.
Een betere uitdrukking zou zijn: ‘ten dienste staan van’ of ‘dienend’. Dat betekent dat je bescheiden, onopvallend jouw gang kunt gaan waarbij je de belangen van de ander dient en op het oog hebt zonder jezelf te verwaarlozen of jezelf minder te achten dan de ander.
Dienend leiderschap
In mijn artikel over dienend leiderschap noem ik het voorbeeld van de arbiter. Een goede scheidsrechter op het veld staat nooit in het middelpunt. En omgekeerd: wie wel in het middelpunt staat fluit de wedstrijd kapot.
Dienstbaarheid is een kernwaarde, té dienstbaar een valkuil
Dienstbaarheid is een prachtige kwaliteit. Maar zoals met elke kracht, schuilt ook hier een valkuil in. Wanneer je doorschiet in dienstbaarheid, verlies je jezelf. Dan wordt het geen kwaliteit meer, maar een overlevingsstrategie. Té dienstbaar zijn leidt tot uitputting, frustratie of zelfs burn-out. Je geeft meer dan je hebt. En dat is niet houdbaar.
Te dienstbaar is synoniem voor zelfopoffering
Soms zeg ik wel eens: dienstbaarheid is geen synoniem van jezelf wegcijferen. Maar zodra je in het patroon vervalt van altijd geven, altijd klaarstaan, altijd inschikken en jezelf daarbij vergeet, dan ben je niet meer dienstbaar maar bezig met zelfopoffering. Dat klinkt nobel, maar het is destructief. Want wie voortdurend aan zichzelf voorbijgaat, leert anderen dat zijn of haar grenzen niet belangrijk zijn.
2
Jezelf veronachtzamen
Nog even over het misverstand dat dienstbaarheid een vorm is van ‘jezelf opofferen’. Opofferen gaat ten koste van jezelf en dat is niet dienstbaar. Wie er wil zijn voor een ander, wie wil dienen, wie dienstbaar wil zijn, zal allereerst moeten zorgen voor zichzelf. Wie zorgt voor zichzelf zal:
- Op het juiste energieniveau moeten zijn.
- Uitgerust en vitaal moeten zijn.
- In de eigen persoonlijke kracht moeten staan.
Heersen
Uiteraard moge duidelijk zijn dat dienstbaarheid niets te maken heeft met heersen, overheersen, jouw wil opleggen aan anderen, normatief zijn voor jouw medemens, jouw eigen belangen verheffen boven de ander.
Waar komt het vandaan?
Wanneer dienstbaarheid belangrijk voor je is en wanneer je daar veel persoonlijke waarde aan toekent, dan komt dat waarschijnlijk door een drietal zaken.
-
Jouw kwaliteiten
Je beschikt over kernkwaliteiten die jou ten voeten uit typeren zoals:
- Oog hebben voor jouw medemens.
- Zorgzaam.
- Inlevend, begripvol of begrijpend
- Invoelend of empathisch
- Gericht op de ander.
- Behulpzaam.
-
Jouw behoeften
Dienstbaarheid kan voorzien in de vervulling van jouw eigen behoeften. Ook al sta je altijd klaar voor een ander: je kunt er ook jouw behoefte aan waardering en erkenning uit halen.
-
Jouw overtuiging
Dienstbaarheid kan voortkomen uit een pallet aan overtuigingen. Misschien heb je geleerd dat je er altijd voor anderen moet zijn. Dat kan ontstaan uit religieuze of humane motieven.
Jouw loopbaan
Wanneer dienstbaarheid een persoonlijke waarde is in jouw loopbaan, noemen wij het een drijfveer. In dat geval is het belangrijk wat je onder dienstbaarheid verstaat en in welke beroepen je dat kwijt kunt. Om een voorbeeld te noemen: een docent is dienstbaar, een politieagent ook (waakzaam en dienstbaar), maar zo zijn er veel meer beroepen te noemen die een dienende functie hebben.
Veelgestelde vragen over dienstbaarheid
Wanneer ben ik te dienstbaar?
Als je jezelf structureel wegcijfert, niet meer voelt wat jij nodig hebt of continu de behoeften van anderen boven die van jezelf stelt.
Wat is het verschil tussen dienstbaar zijn en jezelf opofferen?
Dienstbaar zijn betekent: bijdragen aan het welzijn van anderen zonder jezelf te vergeten. Zelfopoffering betekent: jezelf structureel tekortdoen.
Is dienstbaarheid een kwaliteit of een valkuil?
Dienstbaarheid is een kwaliteit. Als je het bewust en in balans inzet, is het een kracht. Maar zonder grenzen kan het doorschieten en schadelijk zijn. Dan noemen wij het overmatige dienstbaarheid en is het een valkuil.
Hoe herken ik dat ik te ver ga in mijn dienstbaarheid?
Je voelt je vaak moe, gebruikt ‘ja’ waar je ‘nee’ bedoelt, krijgt weinig terug van anderen en voelt je soms leeg of gefrustreerd.
Welke beroepen passen bij mensen met dienstbaarheid als drijfveer?
Denk aan zorg, onderwijs, hulpverlening, dienstverlening, HR, welzijnswerk, pastorale beroepen, etc.
Wat zijn jouw persoonlijke waarden?
Wat zijn jouw persoonlijke waarden? Wat betekent dat voor jouw loopbaan?
Carrière en werk
Training en coaching gericht op carrière en werk o.a. loopbaancoaching.
Auteur
Dit artikel is geschreven door Jan Stevens. Jan Stevens is eigenaar en oprichter van De Steven training & coaching (www.desteven.nl). Op deze website tref je meer dan 2000 blogs over persoonlijke ontwikkeling, loopbaan, leiderschap, teamontwikkeling, hoogsensitiviteit en hoogbegaafdheid.
