home / persoonlijke ontwikkeling / communicatie / ta

Ouderrol, volwassenrol, kindrol: de transactionele analyse

Inzicht in communicatie vanuit de volwassenrol, ouderrol, kindrol draagt bij aan het verbeteren van jouw gespreksvaardigheden en het vergroot jouw invloed tijdens gesprekken.

Ouderrol: wat betekent dat? 

De ouderrol kent een tweetal varianten namelijk de zorgende rol  en de kritische rol. In principe schrijft de ouderrol graag voor. Je moet of je moet niet.  Je mag niet, let op, pas op, je zult toch echt want anders….., dit kan toch echt niet, dit accepteren we niet. Dicteren, voorschrijven, beleren zijn sleutelwoorden.

De ouderrol is normatief voor andere mensen. Dit is goed en dat is niet goed. Oftewel: wij weten wat goed is voor een ander. Oordelen en veroordelen zit er sterk in. Uitgesproken meningen over goed en slecht gedrag, goede en slechte gewoonten legt de ouder graag op aan anderen.

• ‘die jeugd heeft het in deze tijd ook wel erg gemakkelijk gekregen vergeleken bij ons vroeger’
• ‘och ja dat is typisch iets voor ambtenaren, dat duurt wel weer zes weken voor je antwoord krijgt’

Drietal rollen: zorgend, beschermend en kritisch.

• Zorgende rol

  De lieve zorgende ouderrol is warm, behulpzaam (vaak overbehulpzaam), zorgzaam (overzorgzaam).

  • Maak je daar maar niet druk om,  daar zorgen wij wel voor
  • Zit je daar nu echt over in? Je staat er écht niet alleen voor………
  • Zal ik dat even voor je doen?
  • Als ik kijk wat voor talent er in jou zit, dan mag je daar écht wel wat mee gaan doen

• Beschermend

  De ouderrol is ook beschermend en soms overbeschermend. Wat is het verschil? Wanneer je beschermend bent, voorzie je in de behoeften van jouw kind. Maar wie overmatig beschermt, voorziet vooral in de eigen behoeften van controledrang om de eigen angst dat er iets verkeerd gaat op te lossen. Je ziet dan ouders die de hele dag achter de kinderen aanlopen om ze te vertellen wat ze niet moeten doen, waar ze aan moeten denken en waar ze op moeten letten.

• Kritische en corrigerende rol

  De kritische en corrigerende rol heeft een andere toon (lees ook: de ander voortdurend verbeteren, corrigeren of bekritiseren):

  • Je begrijpt toch niet dat ze zo stom konden zijn
  • Ja hoor, daar kom je nu pas mee aan? We hadden toch afgesproken dat?
  • Je zult moeten begrijpen dat je als leidinggevende een voorbeeldfunctie hebt
  • Pas wel op dat je de deadline niet over het hoofd ziet
  • Ik wil gewoon dat iedereen zich aan de afspraken houdt en daarmee is het over en uit
  • Ja dat hij in de puree zit, is zijn eigen schuld. Dan had hij maar bij zijn vrouw moeten blijven
  • Ik ga je nu niet helpen: door jouw eigen stommiteiten heb jij je in de nesten gewerkt
  • Zal je dat nu wel doen?

• Innerlijke criticus

  Lees ook: de corrigerende ouder in de rol van innerlijke criticus!

Ik werk het onderstaand voor je uit:

• Jezelf aanvaarden en de ander aanvaarden

  De kind-positie Ik ben ok, anderen ook wordt gevormd in een jeugd waar veiligheid, vertrouwen en liefde de boventoon voerden. Je hoefde je niet te laten gelden en je hoefde je niet te bewijzen. Je kreeg geen waardering om jouw prestaties maar omdat jouw ouders jou lief hadden. Zelfs al deed je wat verkeerd en je kwam met jouw kinderfiets tegen de auto aan dan wist je dat jouw vader en moeder je nooit zouden afwijzen. Wanneer je verdrietig was kon je bij hen terecht. Je ouders hielden van je zoals je bent, en ook al werd je gedrag soms afgekeurd, jij werd als persoon nooit afgewezen.

• Jezelf afwijzen en de ander aanvaarden

  Voortdurend kritiek krijgen, afgewezen worden, gecorrigeerd of terecht gewezen worden kan ervoor zorgen dat de overtuiging ontstaat dat je niet deugt. In ieder geval kan het geloof ontstaan dat anderen beter zijn dan jij, beter presteren dan jij of dat ze leuker, slimmer en intelligenter zijn.

  Overzorgzaamheid, bemoederend optreden van ouders, broers en zussen kunnen dit gevoel (ik ben niet ok, jij wel) versterken. Gedrag in de trant van: ‘o dat doe ik wel even voor je’ of ‘laat dat maar aan mij over’. Overmatig veel ongevraagde adviezen versterken dit gedrag eveneens. Zo van ‘joh, dat moet je niet gaan doen’  of ‘probeer jij eerst maar eens een HBO opleiding te halen, dat heeft je vader ook gedaan’.

  Het versterkt in de overtuiging dat je niet deugt, niet goed genoeg bent, te weinig verstand of talent hebt. Je voelt je diep afgewezen van binnen. Dat doet pijn en geeft verdriet.

• Jezelf aanvaarden en de ander afwijzen

  Kinderen die verwend zijn of voortdurend op een voetstuk werden geplaatst, kunnen daar op latere leeftijd de wrange vruchten van plukken. Ze zijn als het ware over-bevestigd, ze hebben een onrealistisch zelfbeeld gekregen, ze lijden aan zelfoverschatting, zelfingenomenheid en menen dat de wereld aan hun voeten ligt. Op de werkvloer kunnen ze erachter komen dat de leidinggevende dit soort zaken toch wat anders beoordeelt.

  Een voorbeeld uit de praktijk is de jongeman die op de lagere en middelbare school ontzettend goed kon leren. Zijn leven lang heeft hij gehoord hoe intelligent hij was. Schoolmeesters, ouders hebben daar in hoge mate aan bijgedragen. Ook de HBO opleiding doorliep hij moeiteloos. Maar daarna kwam hij op de universiteit en feitelijk kwam hij erachter dat sommige andere studenten het gemakkelijker hadden en slimmer waren. En dat was iets waar hij niet mee kon omgaan. Hij werd onzeker, zijn zelfvertrouwen ging teloor in de mist en hij kwam bij de andere kindrol terecht namelijk: ik ben niet OK, zij wel.

• Jezelf en de ander afwijzen (niets of niemand deugt)

  Een andere vorm van de kindrol is: we zijn allemaal niet OK. Vaak ontstaat dit wanneer je je vroeger de mindere hebt gevoeld, de underdog of het pispaaltje van de klas. Er ontstaat een houding van: niets deugt, alles is verkeerd. Het bedrijf waar je werkt? Waardeloos! De leidinggevenden of het management? Niet te vertrouwen. Je voelt je boos, minderwaardig en afgewezen. Want vroeger zag men jou over het hoofd, men nam jou niet serieus, men luisterde niet naar jou en jouw talent werd niet opgemerkt. Er ontstaat verbittering en gelatenheid en het contact met anderen verdwijnt. Je gaat je eenzaam voelen.

Voorbeelden: communicatie in de kindrol

• Dit kan ik echt niet hoor, dit is aan mij niet besteed
• Voortdurend bevestiging vragen: doe ik het wel goed?
• Kijk eens hoe goed ik het doe!
• Ik weet het allemaal niet meer hoor, moet nog zien hoe het afloopt
• Ach ja, er is toch niets aan te doen
• Ik ben niet meer te helpen
• We zingen het nog even uit en dan zien we wel verder
• We kijken wel hoe ’t gaat, afwachten maar
• Op mijn leeftijd vind je toch geen baan meer

Ineffectieve communicatie

Er zijn meerdere vormen van ineffectieve communicatie te benoemen. Hierbij noem ik een paar voorbeelden:

• Vanuit de ouderrol wil men graag de verantwoordelijkheid overnemen van de ander (vanuit bezorgdheid of het allemaal wel goed komt of vanuit het idee dat men het zelf beter kan).
• Vanuit de kindrol legt iemand de verantwoordelijkheid snel bij de ander neer (of vanuit de slachtofferrol, ik kan het niet of vanuit de rebelse rol: zoek jij het lekker zelf uit).

Voorbeelden

Hierna een aantal voorbeelden van ineffectieve communicatie:

• ik leg de verantwoordelijkheid bij de ander

  Ieder mens is zelf verantwoordelijk voor de vervulling van zijn behoeften  Een positief gevoel is een gevolg van een vervulde behoefte. Een negatief gevoel is een gevolg van een onvervulde behoefte. Maar vaak leggen mensen de verantwoordelijkheid van hun gevoelens neer bij de ander.

  • ‘jij stelt me teleur’ of ‘ik ben teleurgesteld in jou’ (vanuit de ouderrol)
  • ‘als je op die manier tegen me praat, voel ik me schuldig’
  • ‘het is door jouw eigen opstelling dat ik zo reageer’
  • ‘het irriteert me mateloos dat je er nu alweer over begint’

• Oordelen over de ander

  • Een medewerker zei: ‘mijn baas is een chaoot’ (dit is een oordeel).
  • ‘hij is heel gemakzuchtig’ (oordeel)
  • ‘als ze zo doorgaat zoals ze nu bezig is, komt er niets van terecht’ (oordeel)
  • ‘op zich is hij wel aardig, maar hij is bijzonder eigengereid’ (oordeel)
  • ‘ik moet nog zien of hij het redt’ (ouderrol / oordeel)
  • ‘ja hoor, daar heb je hem ook weer’ (oordeel) 

• Destructieve communicatiespiralen

  Communicatie vanuit de ouder- en kindrol is destructief. De ander zal zich snel aangevallen of bedreigd voelen en op dezelfde wijze reageren (ook vanuit de ouder- of kindrol). 

  ‘mijn baas is een chaoot’ waarop de leidinggevende zegt:

  • ja maar het loopt me ook finaal over de schoenen, als je kijkt wat ik allemaal moet doen dan begrijp je wel dat ik er niet aan toe kom om ordelijk en gestructureerd te werken (kindrol)
  • kijk maar eens naar jezelf, hoe jij je taken indeelt (ouderrol)

  ‘jij hebt me gekwetst’

  • oh, het spijt me dat jij je zo aangesproken hebt gevoeld, dat was niet mijn bedoeling (kindrol)
  • ja, je kwetst mij ook wel eens (ouderrol)