home / persoonlijke ontwikkeling / persoonlijk ontwikkeltraject / voelen gevoelens / zelfbescherming

Emotionele zelfbescherming

Zelfbescherming is een normale menselijke reactie op vervelende, nare of droevige omstandigheden. In dit artikel ga ik in op psychische bescherming van jezelf. Welke vormen zijn er en wanneer doe je dat?

Wat is het precies?

Zelfbescherming noemen wij een soort van afweerreactie of overlevingsmechanisme. Je beveiligt en isoleert jouw binnenste zodat niemand erbij kan. Je bouwt een scherm om jouw innerlijk en je zet er prikkeldraad voor. Als je maar niet geraakt wordt. Jouw pantser heeft maar één doel: voorkomen dat je de pijn die je hebt gevoeld nog een keer zult voelen. Of voorkomen dat de pijn die je nu voelt, nog erger wordt (schadebeperking).

Vormen

Ik noem in dit artikel een aantal vormen van zelfbescherming. Staat die van jou er ook tussen?

• Ontkenning

  De ontkenningsfase in een rouwproces noemen wij zelfbescherming tijdens een verlieservaring. In feite zegt jouw psyche:  ‘die klap is zo groot, die kan ik niet verwerken’. Oftewel: ‘ik ben niet thuis, ik doe net alsof het verlies er niet is’.

• Vermijden

  Vermijden kan een vorm van zelfbescherming zijn. Daarbij kun je denken aan conflictvermijdend gedrag maar ook kun je probleemvermijdend zijn. In feite is dit ook een vorm van ontkenning, zelfbedrog of zelfmisleiding. Vermijden heeft ook iets in zich van: doen alsof het er niet is, er om heen lopen. Zo kun je ook relaties of contacten vermijden, om bepaalde mensen heen lopen, om de brij heen draaien. Ook verslaving is een vorm van vermijden zoals roken, drinken, eten, gokverslaving etc.

• Allergiegedrag

  Allergiegedrag is een vorm van zelfbescherming. Jouw kernkwaliteit is bijvoorbeeld betrokkenheid. Je bent een betrokken mens. Maar je doet je onverschillig en gelaten voor. Alsof het jou allemaal niet interesseert. Maar je weet wel beter. Allergiegedrag is dat gedrag wat niet bij je past en wat je in een ander niet waardeert. Je houdt bijvoorbeeld niet van rommel. Een kwaliteit van jou is dat je ordelijk en gestructureerd bent. Maar jouw gedrag is zo anders nu. Wat kan het jou nog schelen of er rommel is of niet?

• Apathie

  Apathie of wezenloosheid kan een vorm van zelfbescherming zijn. Je voelt geen enthousiasme maar je ervaart dat je ongevoelig bent of emotieloos. Je kunt soms kil reageren en je voelt je koud en versteend van binnen.

• Zelfspot of zelfironie

  Zelfspot of zelfironie is vaak een verdedigingsmechanisme of afweermechanisme. In ieder geval een manier om harde kritiek bij je weg te houden. Jezelf te kijk zetten kan leuk zijn en wordt ook wel de beste vorm van zelfkennis genoemd. Maar meestal zit er wat anders achter. Toen ik iemand vroeg waarom hij voortdurend grapjes over zichzelf maakte kreeg ik het antwoord: ‘dacht je dat ik nu écht de pijn nog een keer wil voelen die ik vroeger heb gevoeld toen ik gepest werd op school? Ik heb liever dat ze om mijn grapjes lachen dan dat ze lachen om anderen die een grapje over mij maken’. Je voelt het al aan. In dit antwoord zit heel veel emotionele pijn.

• In jouw hoofd leven

  In jouw hoofd leven en rationaliseren is een vorm van zelfbescherming. Daardoor voel je niet de pijn die je gewoonweg niet wilt voelen of die voor jou te heftig is. Het overlevingsmechanisme of afweermechanisme zorgt ervoor dat je hoog en droog in jouw hoofd gaat leven. Ver weg van jouw emotie en gevoel.

• Afstandelijk overkomen

  Afstandelijk reageren kan een vorm van zelfbescherming zijn. Je toont jouw enthousiasme niet of wellicht is het zover dat je je niet enthousiast meer voelt.

Gevolgen

Een gevolg van de zelfbeschermingsmodus of het persoonlijke afweermechanisme is dat je niet meer het contact met jouw omgeving maakt. Je sluit jouw gevoelens en emoties af voor de buitenwacht en daardoor krijg je geen verbinding met anderen. Dat kan bij jou gevoelens van eenzaamheid oproepen en bij de ander onbegrip. Het contact ontbreekt immers en daarmee bedoel ik het diepgaande contact waarbij je emoties en gevoelens toont. Maar het kan ook fysieke gevolgen hebben. Jouw levensader is verstopt en er is geen doorbloeding van gevoelens. Naast het risico dat je het contact met anderen verliest, zou je ook de verbinding met jezelf kwijt kunnen raken. Wanneer je je gevoelens en emoties zó diep wegstopt dat je er zelf nog maar nauwelijks bij kunt, dan verbreek je de verbinding tussen hoofd, hart en handen. Je raakt afgestompt en vervreemd van je gevoel, waardoor je die niet meer kent en wellicht niet meer kunt hanteren.

Wil je er iets aan doen?

Wil je werken aan hersteld vertrouwen in jezelf en in anderen? Wil je weer terechtkomen bij jouw kernkwaliteiten? Ontdekken welke kwaliteiten dat zijn? Of wanneer je jezelf een beetje bent kwijtgeraakt: herontdekken van jouw drijfveren en kwaliteiten?