home / team organisatie / teamcoaching / ziekmakende organisatie team / grensoverschrijdend gedrag / religieuze gaslighting

Religieuze gaslighting: emotionele chantage

Op deze website schreef ik al een artikel over religieuze manipulatie. Nu ga ik in op het begrip religieuze gaslighting. Dat gaat nog verder en dieper dan het verraderlijke van gaslighting zonder religieuze aspecten. Lees ook mijn artikel over gaslighting als een subtiele en verraderlijke vorm van emotionele manipulatie waarbij iemand doelbewust de waarheid verdraait om het slachtoffer steeds meer aan zichzelf te laten twijfelen.

Wat is religieuze gaslighting?

Religieuze gaslighting verwijst naar een situatie waarin een persoon of een religieuze groep doelbewust de geloofsovertuigingen van iemand anders verdraait, in twijfel trekt of ontkent om controle uit te oefenen, te manipuleren of macht over die persoon te verkrijgen. Plat gezegd: je spant God of de bijbel voor je eigen kar om je gelijk te krijgen of om iemand uit te sluiten, buiten te sluiten of iemands integriteit in twijfel te trekken.

Hoe werkt religieuze gaslighting?

Ik noem een paar voorbeelden hoe religieuze gaslighting werkt:

• De bijbel of koran wordt gebruikt om iemands geloof in twijfel te trekken of te ondermijnen.
• De eigen bijbel- of koraninterpretaties worden benut als zijnde de waarheid, en als jij daar anders over denkt, word je gekenschetst als vals of onoprecht.
• Bepaalde religieuze leerstukken of dogma's worden benut om schuldgevoelens op te wekken bij jou of om controle te krijgen over jou.
• Jouw mond wordt gesnoerd omdat je bepaalde twijfels hebt of kritische vragen stelt.
• Je wordt geïsoleerd of buitengesloten omdat je een afwijkende opvatting hebt.

Voorbeelden

De religieuze gaslighter kan een hooghartige houding aannemen. Hoe? Door neerbuigend tegen jou te praten. Ik zal wat voorbeelden noemen: "Wanneer je de Heere God oprecht kent, dan zou jij dit niet zeggen". Of: "Wat je nu zegt laat zien dat je een vijand van God bent".

• Uitvergroten

  Een andere vorm is het uitvergroten van zaken waar op zich wel een kern van waarheid in zit. Berna groeide op in een evangelische kring waar men moeite had met alcoholgebruik. Af en toe nam zij wel eens een wijntje. Reacties vanuit de kerkelijke gemeenschap waren in de trant van: ze moest kiezen tussen God en wijngebruik. Zoals ze nu bezig was, kon dat niet overeenstemmen met haar geloof.

• Dramatiseren

  Religieus dramatiseren voltrekt zich in voorbeelden als: "Wat je nu zegt, daar doe je God zo'n verdriet mee."

• Vertrouwelijke gesprekken tegen jou gebruiken

  André vertelde aan de predikant dat hij soms naar een erotische film keek. De zondag daarop ging André naar de kerk en de dominee bad op de kansel voor die ene persoon die zo streed met zijn boze lusten.

• Verwarring

  De religieuze gaslighter zaait graag verwarring om de controle over jouw gedachten en overtuigingen te behouden. Ik denk aan Sarah. Op een dag, tijdens een privégesprek, vertelt Sarah aan haar predikant dat ze bepaalde twijfels en vragen heeft bij sommige leerstellingen. De predikant reageert begripvol en empathisch en vertelt dat twijfelen heel normaal is. Echter, de volgende dag tijdens een bijbelstudie met andere gemeenteleden, spreekt de predikant Sarah publiekelijk aan en beschuldigt haar van het verspreiden van twijfel en onrust binnen de groep. Hij suggereert dat ze geen oprecht gelovige is.

• Psychologiseren

  Een andere vorm is psychologiseren. Ik denk aan predikanten, pastoors, priesters die de psycholoog gaan uithangen. Zo werd Sarah vergeleken met iemand die twijfelde aan de waarheid. Haar predikant noemt het zelfs een gebrek aan geloof en zegt dat ze 'verloren' is als ze zo doorgaat.

• Bagatelliseren van gevoelens

  Gevoelens afzwakken of bagatelliseren is een vorm van religieuze gaslighting. Dat is ook het ontkennen van religieuze of spirituele ervaringen of deze als 'vals' of 'niet goed genoeg' bestempelen.

• Isolatie van vrienden en familie

  In het kader van religieuze gaslighting wordt ook isolatie van familie en vrienden toegepast. Ik denk aan Michael. De religieuze groep deed er alles aan om hem bij zijn familie vandaan te houden. Zoals de predikant zei: "Misschien moet je overwegen om jezelf te scheiden van wereldse zaken en je volledig te wijden aan God en de Bijbel."

• Schuld en angst

  Religieuze gaslighting kan gepaard gaan met het creëren van schuldgevoelens en angst bij gelovigen. Bijvoorbeeld, door te beweren dat bepaalde daden of gedachten zonden zijn, kunnen leiders proberen controle uit te oefenen over het gedrag van hun volgers.

Religieuze gaslighting binnen sekten

Gaslighting kan overal voorkomen, thuis, op de werkvloer, bij de voetbalvereniging, in de kerk. Maar ik wil toch speciale aandacht geven aan religieuze gaslighting binnen sekten. Wat daar vaak voorkomt is:

• Emotionele manipulatie: sekteleiders kunnen emoties gebruiken om controle uit te oefenen, zoals schuldgevoelens, angst of schaamte.
• Gedachtecontrole: sekten kunnen hun leden indoctrineren en hen verbieden kritisch te denken over de groepsleer.
• Manipulatie van heilige teksten: het kan voorkomen dat religieuze leiders bepaalde passages uit heilige geschriften manipuleren of selectief interpreteren om hun eigen agenda te bevorderen. Dit kan leiden tot verwarring bij gelovigen, omdat ze mogelijk tegenstrijdige leringen horen.
• Informatiecontrole: toegang tot externe informatie wordt vaak beperkt, waardoor leden alleen de versie van de waarheid horen die de sekte verspreidt.
• Het ontmoedigen van kritisch denken: wanneer mensen worden aangemoedigd om niet te twijfelen aan leerstellingen of geen vragen te stellen, kan dit hen in een staat van afhankelijkheid houden en hun vermogen om hun eigen geloof te begrijpen belemmeren.
• Isolatie en uitsluiting: wanneer iemand kritische vragen stelt of afwijkende meningen uit, kunnen ze soms worden geïsoleerd of uitgesloten van de religieuze gemeenschap. Leden worden vaak geïsoleerd van familie en vrienden buiten de sekte, waardoor ze volledig afhankelijk worden van de groep.

Loskomen uit een sekte

Mensen kunnen op verschillende manieren uit een sekte stappen, en elk pad heeft zijn eigen uitdagingen en gevolgen. Maar religieuze gaslighting kan ernstige emotionele en psychologische gevolgen hebben voor degenen die het ervaren. Het kan leiden tot verwarring, twijfel, schuldgevoelens en zelfs het verlies van het geloof. Het is belangrijk om kritisch te blijven denken en open te staan voor discussie binnen religieuze contexten, maar tegelijkertijd je eigen overtuigingen en waarden te respecteren en te beschermen tegen manipulatieve praktijken.

Hoe verlaten mensen een sekte?

Ik noem wat voorbeelden:

• Je kunt zelf vertrekken. Sommigen kiezen ervoor om gewoon weg te lopen. Sommige mensen ontdekken de waarheid over hun sekte en kunnen relatief zonder veel problemen vertrekken. Ze hebben echter tijd nodig om hun leven weer op te bouwen.
• Je kunt uitgesloten worden door de groep omdat je niet voldoet. Leden die door de sekte worden uitgesloten, ervaren vaak schuldgevoelens en rouw. Ze blijven vaak loyaal aan de sekte, ondanks de afwijzing.
• Je kunt opgebrand zijn. Leden die ernstig misbruikt zijn, zowel emotioneel als fysiek, kunnen na hun vertrek fysiek en mentaal uitgeput zijn. Sommigen ervaren posttraumatisch sektesyndroom en hebben moeite met normaal functioneren.

Advies

Gaslighting is zo verraderlijk omdat je meestal niet doorhebt dat je gemanipuleerd wordt. Het gaat subtiel, in kleine stapjes, maar is daarom beslist niet onschuldig. Je gaat denken: "Het zal wel aan mij liggen." In een religieuze context gaat dat net zo. Je wordt aan het twijfelen gebracht, er worden fundamenten onder je overtuigingen vandaan gezaagd totdat je niet meer weet waar je zelf ook alweer voor stond. En dan ben je erg vatbaar voor overtuigingen die jou van buitenaf worden ingeprent.

Herken je iets van het bovenstaande? Mijn advies is: vind iemand die je kunt vertrouwen en praat erover.