Smoesjes en excuusgedrag op de werkvloer
Excuusgedrag komt niet alleen voort uit onschuldige verontschuldigingen; het kan ook ontstaan door het steeds vaker gebruiken van smoesjes om verantwoordelijkheid te ontwijken. Dit gedrag lijkt misschien onschuldig, maar kan op de werkvloer verstrekkende gevolgen hebben voor jezelf, je collega’s en de organisatie als geheel.
Wat is het?
Excuusgedrag heeft te maken met excuus en excuseren. En een excuus is een soort betuiging van spijt voor iets wat je gedaan hebt of voor wat je nagelaten hebt. Wanneer er niet al te veel lading op zit is dat niet zo erg overigens. Jouw buurman zegt: ‘even mijn excuus want ik zie dat ik de auto wat ruim geparkeerd heb’. Maar als die lading er wel is, wordt het een ander verhaal. Dan is excuus ontoereikend of nog sterker: dan zou een spijtbetuiging op zijn plaats zijn. Kenmerken van excuusgedrag zijn:
- Dat men wel doet alsof men er spijt van heeft maar dat men dit niet van harte meent.
- Dat er een soort van sorry of verontschuldiging is juist als voorwendsel waaruit blijkt dat men zichzelf verschoont van verantwoordelijkheid.
- Een smoesje of spijtbetuiging die als uitvlucht wordt gebruikt.
- Een vorm van vrijspreken of goedpraten van jezelf.
- Een soort fatsoensnorm bijvoorbeeld de opmerking ‘excuus voor het ongemak’.
De vicieuze cirkel van smoesjes
Je merkt misschien dat je steeds vaker een smoesje gebruikt om een gemiste deadline of een fout te verklaren. “Het systeem lag eruit,” zeg je, terwijl je eigenlijk zelf te laat bent begonnen. Of je verzint een reden waarom je afwezig was bij een belangrijke vergadering, in plaats van eerlijk te zijn over wat er speelde.
Dit gedrag kan onschuldig beginnen: een leugentje om bestwil om confrontaties te vermijden. Maar na verloop van tijd ontstaat er een patroon. Je merkt dat je steeds meer smoesjes nodig hebt om eerdere verhalen overeind te houden. Soms raak je zelfs in de war: aan wie heb je welk excuus verteld? Dit kan stress opleveren en je geloofwaardigheid aantasten.
Vormen
Welke vormen van excuusgedrag zijn er?
-
Jezelf verantwoorden
Een vorm van excuseren is ‘jezelf verantwoorden’. Rebecca vertelde: ‘als mijn moeder onverwachts komt en het is een troep in mijn huis dan baal ik en ga ik helemaal uitleggen waarom ik er nog niet aan toe gekomen ben om het huis op te ruimen’.
-
Denken voor een ander
Een andere vorm is: ‘denken voor een ander’. Stel je belt iemand op en je begint met ‘ja sorry dat ik je stoor’. Voel je wat er dan gebeurt? Je excuseert je voor iets terwijl dat niet nodig is. Je weet immers niet of je de ander stoort. En bovendien: als je daar bang voor bent, waarom bel je dan?
-
Verantwoordelijkheid ontlopen
Gebrek aan verantwoordelijkheid kan ook leiden tot excuus-gedrag. Een situatie die ik meemaakte ging over ochtendhumeur. Een medewerker van een bedrijf had last van ochtendhumeur en kon nog weleens bot reageren op bepaalde zaken. Toen zij daarop werd aangesproken zei ze: ‘ja sorry, ik ben nu eenmaal zo’.
-
Rechtvaardiging van eigen gedrag
Wat mensen ook vaak doen is iets wat in hun leven gebeurd is, gebruiken als rechtvaardiging voor eigen gedrag. Alwin vertelde het volgende: ‘mijn ouders zijn gescheiden toen ik 7 jaar was. Bij ons thuis was er altijd spanning en onvrede. Daardoor heb ik als kind geleerd om conflictvermijdend te zijn. Op latere leeftijd kreeg ik daar hinder van. Zodra ik spanning ervaar, ook in mijn relatie dan vermijd ik het gesprek. Ik nam niet de verantwoordelijkheid om aan mijn eigen ontwikkelpunt te gaan werken maar ik gebruikte de scheiding van mijn ouders altijd om eigen gedrag te rechtvaardigen'.
-
Indekken tegen
Een andere vorm noem ik indekken tegen. Wie bang is om fouten te maken, kan zich het beste op voorhand indekken tegen. Excuus wordt dan een vorm van vermijding van nare consequenties. Stel je moet verkeersexamen doen en je bent bang dat je zakt. Om dat te verbergen ga je van tevoren allerlei smoesjes en excuses bedenken waarom je zou kunnen zakken. Wat daarin zit is: ‘het ligt niet aan mij als ik zak’.
Gevolgen op de werkvloer
Wanneer smoesjes en excuses de overhand nemen, ontstaan er verschillende problemen:
- Verlies van vertrouwen: Collega’s en leidinggevenden merken het op wanneer je verhalen niet consistent zijn. Dit kan leiden tot twijfels over je betrouwbaarheid.
- Stagnatie in groei: Door verantwoordelijkheid te ontlopen, leer je niet van je fouten en blijf je stilstaan in je persoonlijke ontwikkeling.
- Negatieve werksfeer: Als meerdere teamleden dit gedrag vertonen, kan dit leiden tot een cultuur waarin verantwoordelijkheid vermijden normaal wordt.
Communicatie en excuus
In de communicatie en in de relationele sfeer is excuus belangrijk. Wie excuus aanbiedt in een situatie waarin een oprechte spijtbetuiging op zijn plaats zou zijn, slaat de plank radicaal mis.
Verantwoordelijkheidsgevoel
Dit artikel schreef ik een serie over verantwoordelijkheidsgevoel.
Auteur
Dit artikel is geschreven door Jan Stevens. Jan Stevens is eigenaar en oprichter van De Steven training & coaching.
