home / team organisatie / teamcoaching / ziekmakende organisatie team / grensoverschrijdend gedrag / machtswellusten

Machtsmisbruik en machtswellust

Machtsmisbruik en machtswellust: wat is dat? Hoe ontstaat dat? Dit artikel gaat over machtswellusten, machtsmisbruik en over de machtswellusteling.

Wat is machtsmisbruik?

Wanneer ik praat over machtsmisbruik dan maak je dus (het is een inkopper) misbruik van jouw macht of van jouw machtspositie. Je misbruikt de positie die je hebt om iets over anderen te zeggen, om beslissingen te nemen die nadelige gevolgen hebben voor anderen etc. Hoe dat in zijn werk gaat? Er is sprake van machtsmisbruik wanneer je:

• Informatie had moeten delen met anderen, wat je niet doet, zodat jij een voorsprong hebt
• Transparant had moeten zijn maar dat niet was
• Beslissingen hebt genomen in jouw voordeel zonder rekening te houden met het belang van anderen
• Dingen hebt gezegd waarmee je anderen raakte, kwetste, vernederde, onderuithaalde terwijl daar ook nog geen enkele reden of aanleiding voor was
• Mensen aanzet of hebt aangezet tot dingen die ze alleen maar doen omdat ze in hun positie moeilijk kunnen weigeren
• Anderen gaat overheersen
• Mensen dwingt en geen tegenspraak duldt
• Met geweld dingen tot stand brengt (verbaal geweld of fysiek geweld)

Wat is machtswellust?

Machtswellust is een ziekelijke zucht om macht te krijgen. Je zou kunnen zeggen: het werkt verslavend. Een machtswellusteling is erop uit om alleen te heersen, anderen te overheersen en geniet van de afhankelijkheid van anderen. Hij/zij geniet als het ware wanneer anderen:

• Zich moeten schikken
• Geen kant meer op kunnen
• Zich onmachtig voelen
• Hem/haar naar de mond praten

Hoe ontstaat het?

Ik wil me beperkt uitlaten over hoe machtswellust ontstaat. Daar kun je een boek over schrijven en dat is ook zeker gebeurd. Denk eens aan de tirannie van de dictator.  Maar daarmee wordt het thema zo groot. Ik denk dat het veel dichterbij huis is, door dit onderwerp te beperken tot machtsmisbruik binnen teams en organisaties.
Ik denk dat het heel klein begint. Je koopt een leuk tijgertje. Je weet wel, zo’n snoezige poes. Je schaft een kooi aan en wat speeltjes. En dat kleine tijgertje groeit. Je voedt hem ook, dus logisch dat er groei is. Dat tijgertje wordt groter en groter. Hij voelt ook dat hij steeds meer ruimte krijgt.
En zo kan het ook ontstaan op de werkvloer. De manager krijgt een machtspositie. Hij/zij krijgt zeggenschap over. Maar er is geen controle op wat hij/zij doet en hij/zij hoeft zich ook niet te verantwoorden voor wat hij/zij doet. En zo groeit de tijger. Die wordt gevaarlijker.

• Beslissingsbevoegdheid wordt heerschappij
• Beheersen wordt overheersen
• Slagvaardig en daadkrachtig wordt: geen tegenspraak meer dulden

En steeds die twee woorden: er is geen controle op en hij/zij hoeft zich ook nergens te verantwoorden. Het tijgertje wordt groter en brutaler. En zo gaat het een stapje verder.
Geen controle en je niet hoeven te verantwoorden leidt tot: niet meer aanspreekbaar zijn op. En zo ontstaat het.

• Er is geen transparantie en geen openheid
• Er is geen zicht op het doen en laten van de manager
• Er is geen plaats waar iemand zich moet verantwoorden of ter verantwoording wordt geroepen
• Er is niemand die de persoon nog ergens op aanspreekt en daardoor krijgt hij/zij vrij spel

Het stofje komt los

Ik meen dat ik het ooit eens gehoord heb van iemand die zei dat er dan een stofje loskomt bij de machtswellusteling. Hij/zij bewondert zichzelf enorm, duldt geen tegenspraak maar het bijzondere is: hij/zij krijgt ook geen tegenspraak meer. Feedback wordt dan: hem/haar naar de mond praten. Mensen knikken ja en zijn uiterst vriendelijk naar de persoon toe. En het tijgertje groeit. Hij/zij meent:

• Dat zijn/haar visie de waarheid is
• Dat de woorden die hij/zij spreekt niet betwist kunnen worden
• Dat hij/zij de enige is die het goed ziet

En de wellusteling gelooft het zelf. Zonder hem/haar komt het niet goed met de organisatie, het bedrijf of met de wereld. Hij/zij meent zelfs erg aantrekkelijk te zijn voor het andere geslacht en niemand zal durven zeggen dat dat niet het geval is.

Soms wordt de kring van adviseurs verkleind tot een enkele vertrouweling die zogenaamd met de wellusteling kan meedenken. Anderen worden buitenspel gezet of aan de kant gezet. Iemand schreef: ‘zo wordt de klokkenluider op voorhand al gedood’. En zo groeit de tijger. Van kleine machtswellusteling kun je doorgroeien naar een tiran, of naar een dictator zelfs. Kijk de geschiedenis maar door.

Wat kun je eraan doen?

Machtsmisbruik is niet gemakkelijk te voorkomen. Het vraagt onderscheidend vermogen om een tijger van een poes te onderscheiden. Tenminste als de tijger nog jong is. Maar de sleutelwoorden zijn: controle, verantwoorden en aanspreekbaar zijn. Ik heb het ook wel positie-sensitiviteit genoemd.

Controle

Controle is: dat er binnen de vereniging een kascontrole plaatsvindt bij de penningmeester. Controle kan zijn dat een accountant onafhankelijk de administratie doorloopt. Maar controle op leiderschap is best wel een lastig ding. Want hoe moet dat nu met de hoogste in de rangorde? Ik ken een directeur (DGA) die zelf een raad van toezicht heeft aangesteld. Maar geloof me: wie dat zelf initieert, is het minst vatbaar voor machtswellust. Diegene die er vatbaar voor is, die stelt geen raad van commissarissen in. Dat komt hem/haar helemaal niet uit.

Voorkom rolvermenging

Controle is ook dat je rolvermenging en rolverstrengeling voorkomt. Ik denk even aan een rijke ondernemer die een controller in dienst had die alle financiën voor hem verzorgde, zowel privé als zakelijk. Maar toen de controller ook nog een relatie kreeg met de HR-manager van hetzelfde bedrijf, toen kreeg hij een machtspositie die niet gezond was. Hij wist meer dan de ondernemer zelf en zo ontstond er een ongezonde situatie. Dus vermenging van relaties, functies en rollen: pas ermee op!

Gecontroleerd willen worden

Controle is dus ook gecontroleerd willen worden. Ik moet denken aan een relatief eenvoudige situatie. Klaas is penningmeester van een kerkelijk bestuur en als er op zondag gecollecteerd wordt, neemt Klaas de collectegelden mee naar huis. Er is dus geen controle op, wat er in zo’n collectezak zit. En daardoor zou Klaas er zo € 100 uit kunnen pakken. Nou zeg je: dat is wel heel wantrouwend. Je moet er toch op kunnen vertrouwen dat? Ik zeg: nee, je moet gecontroleerd willen worden. Daarmee bescherm je Klaas. Want stel je eens voor dat iemand beweert dat hij/zij een gift van € 2500 in die collectezak heeft gedaan terwijl er bij de verantwoording van de collecten een bedrag staat van € 800. Dan zou je Klaas kunnen betichten van diefstal, terwijl het niet waar is.
Controle is ter bescherming van jezelf, ter bescherming tegen misbruik, ter bevordering van transparantie.

Verantwoorden en aanspreekbaar zijn

Verantwoorden en aanspreekbaar zijn, dat zijn de twee andere woorden. Verantwoorden is verantwoording afleggen, je verantwoorden, antwoord geven op vragen die gesteld worden. Aanspreekbaar zijn is: bevraagd willen worden. Waarop? Op de verantwoordelijkheden en bevoegdheden die jij hebt in een leidinggevende functie.