Leren van fouten: is dat moeilijk?
Leren van eigen fouten is een slogan die veel mensen met de mond beamen maar weinigen in de praktijk brengen. Veel mensen zeggen: ‘je leert nog het meest van je eigen fouten’. En ze bedoelen: 'maak nooit een fout weer'. De vraag is of we onszelf toestaan om van fouten te leren.
In dit artikel ga ik het niet hebben over situaties waarbij mensen met een ingrijpend schuldgevoel of gevoel van falen rondlopen omdat ze vinden dat ze fout gehandeld hebben of omdat ze het gevoel hebben dat ze gefaald hebben. Dat is een onderwerp van een andere orde.
Fouten en verantwoordelijkheden horen bij elkaar
Wie geen fout durft te maken, neemt ook geen verantwoordelijkheid. Ik kan het ook omdraaien: wanneer je verantwoordelijkheid durft te nemen, durf je ook onder ogen te zien dat je fouten maakt en durf je jouw fouten ook toe te geven. Hoe meer verantwoordelijkheid je aankunt, des te meer je ook aanspreekbaar wilt zijn op jouw verantwoordelijkheden en des te gemakkelijker je ook durft te aanvaarden dat je fouten maakt. Natuurlijk heeft dat met bepaalde persoonlijke zaken te maken:
- Wie zelfvertrouwen heeft durft fouten onder ogen te zien, toe te geven en wie er gebrek aan heeft probeert fouten steeds te vermijden en zich in te dekken wanneer er iets fout gaat
- Het vraagt moed om voortdurend open te staan voor nieuwe lessen en verandering, maar ook om verantwoordelijkheid te nemen voor keuzes en consequenties van bepaalde keuzes
- Het vraagt moed om te zien dat ook jij eenzijdig bent of ook last hebt van blinde vlekken, bepaalde bedrijfsblindheid etc.
- Wie zelfverzekerd is, betrekt fouten niet te veel op zichzelf: je leert niet zozeer van jouw fouten, echter de manier waarop je met fouten omgaat geeft de mogelijkheid om veel over jezelf te leren (veranderingsbereid, grenzen, zelfcompassie)
Wat is fout en wat zijn fouten?
De vraag is: wat is fout en wat zijn fouten? Een vraag die eerst beantwoord dient te worden voor ik verder kan inzoomen op het onderwerp ‘leren van fouten’. Fout is in de meeste gevallen:
- Het gaat anders dan ik dacht
- Het gaat anders dan verwacht
- Het gaat niet zoals begroot of geprognosticeerd
- Het loopt niet volgens plan (het gaat niet snel genoeg)
- Anderen hadden verwachtingen die niet uitgekomen zijn
- Er zijn overschrijdingen (budget, kosten, tijd)
Foutangst en faalangst
Angst voor fouten en falen zit diepgeworteld in ons menselijk brein. Dat is ook logisch want het zit verankerd in onze systemen. Ieder kind werd immers geleerd dat fouten maken een rode streep opleverde in het schriftje op school? Wie iets fout deed werd er (negatief, corrigerend, soms belerend) op aangesproken en wie iets goed deed werd beloond!
Of nog erger: wie iets fout deed werd erop afgerekend of uitgelachen door anderen. Is het zo gek dat het product faalangst ontstaan en ontworpen is? Wat kan een kind anders dan fouten vermijden, zich indekken, verontschuldigen en excuseren?
Fouten maken roep tal van negatieve gevoelens op
Fouten maken roept tal van negatieve gevoelens op gebaseerd op onze emotie angst. We noemen er een paar:
- falen en mislukking
- frustratie
- ontevredenheid en onvrede
- onzeker en onzekerheid
- paniek, overstuur, radeloos
- schaamte
- schuldgevoelens of gevoel van falen
- spijt en berouw
- teleurstelling
- twijfel en vertwijfeld
- uitgeput, opgebrand of uitgeblust
- verwarring of verward
Spijt van wat je niet gedaan hebt of spijt van wat je wel gedaan hebt
Iemand schreef me: ‘Een wijze leraar zei: je kunt beter spijt hebben van iets wat je gedaan hebt, dan spijt hebben van iets wat je niet gedaan hebt’.
En voegde daaraan toe: ‘Ik denk dat alle dingen die we doen, alle keuzes die we maken altijd de beste keuzes zijn die we op dat moment kunnen bedenken. Pas later vinden we dat we een fout hebben gemaakt. Da's makkelijk praten achteraf, want met de kennis en ervaring die we in de tussentijd hebben opgedaan zouden we op dit moment niet diezelfde keuze maken als toen. Je kunt jezelf veroordelen vanwege je fout, maar het is interessanter om te kijken welke informatie er inmiddels is toegevoegd waardoor je je keuze als een fout bent gaan zien. Wat maakt nou dat jij nu op dit moment een andere keuze zou maken dan toen? Kijk, dat heb je dan geleerd’.
Angstcultuur of afrekencultuur
Een reden waarom vaak weinig van fouten wordt geleerd is naast de persoonlijke angst voor falen en fouten ook een cultuur van afrekening. Dat gebeurt in bedrijven maar ook in de politiek zijn tal van voorbeelden van fouten of misrekeningen die gemaakt zijn, waarna een schuldige wordt gezocht die moet aftreden of verdwijnen als zijnde de oplossing voor het kwaad dat geschied is. Daarna gaat het systeem weer op dezelfde voet verder. Toch draagt dit niet bij aan vertrouwen en zelfvertrouwen of een sfeer om van fouten te leren. Belijden met de mond is nog wat anders dan in de praktijk toepassen.
Veiligheid en vertrouwen
Een voorwaarde voor een omgeving waarin van fouten wordt geleerd is veiligheid. Een cultuur waarbij tijdens het functioneringsgesprek alleen maar fouten worden opgesomd draagt daar niet aan bij.
Waarom zo moeilijk?
Fouten maken is voor ons moeilijk in een zogenaamd maakbare wereld. We leven in de cultuur van maakbaarheid en blijkbaar menen we in alles te kunnen voorzien en menen we alles vooraf te kunnen inschatten. Risico’s moeten we van tevoren inventariseren met risicoanalyses e.d. Echter wanneer we alle risico’s zouden kunnen inschatten zijn er geen risico’s meer. Het kenmerk van risico’s is doorgaans dat ze niet bekend zijn.
Fouten maken heeft dus veel eerder te maken met:
-
Onjuiste verwachtingen creëren
Onjuiste verwachtingen zorgen er vaak voor dat we iets in een later stadium fout noemen. We onderschatten de klus, we onderschatten het budget wat nodig is om de klus te klaren, we onderschatten de tijd die nodig is om een klus uit te voeren. Of we overschatten onszelf en onze eigen mogelijkheden.
Daarom ontstaat later wat we dan maar fouten noemen.
-
Onrealistisch
We zijn vaak niet eerlijk in de zin van: niet realistisch. We zien de werkelijkheid niet onder ogen bij de uitvoer van onze werkzaamheden.
-
Feilbaar
We vinden het moeilijk dat wij feilbaar zijn. Ook wij:
- hebben soms verkeerde of onjuiste inzichten
- hebben soms verkeerde of onjuiste prognoses
- zien zaken over het hoofd: onderschatten soms dingen of overschatten andere zaken
- vergeten weleens iets
- zien het soms rooskleuriger dan het is
-
Teveel en altijd meer
Te veel willen, altijd meer en nooit genoeg zijn thema’s die ervoor zorgen dat de lat hoog ligt, dat we erg hoge eisen aan onszelf en aan anderen stellen en dat we snel iets fout vinden.
Aanspreekbaar zijn
Wie zich verantwoordelijk weet voor eigen gedrag en keuzes, is ook aanspreekbaar wanneer er iets fout gaat. Wie zijn verantwoordelijkheid niet pakt, dekt zich in, vermijdt, excuseert en zal niet toegeven dat hij/zij een fout heeft gemaakt. Verantwoordelijkheid nemen heeft dus ook te maken met aanspreekbaar zijn.
Fouten voorkomen: kan dat?
Leren van eigen fouten: dat kan! Wanneer er iets is gebeurd in jouw leven kun je zorgen dat het niet weer zal gebeuren. Jouw ervaring zorgt ervoor dat je sneller situaties doorziet of dat je alerter en kritischer bent. Het zijn vaak wel dure lessen en meestal achteraf. Daarom is het wellicht beter om eens te bekijken wat er vooraf geleerd kan worden om fouten te voorkomen.
-
Stoppen met anderen de schuld geven: fouten toegeven!
Fouten toegeven betekent stoppen om anderen te beschuldigen. Wie zijn fouten toegeeft, neemt verantwoordelijkheid. Wie een ander voortdurend de schuld geeft, schuift de verantwoordelijkheid af maar sluit zichzelf daardoor ook af voor ‘het leren van fouten’. Leren van fouten heeft dus ook te maken met mindset. Wanneer jij je er niet voor open stelt, leer je ook niets.
-
Aloude wijsheid: bezint eer je begint
De aloude wijsheid ‘bezint eer je begint’ is nog zo gek niet. Dat betekent: denk eens goed na voor je in actie komt. Kies een moment om alle keuzes en strategieën nog eens te heroverwegen en kom daarna pas in actie. Het voorkomt roekeloosheid, impulsiviteit en ondoordachtheid.
-
Zoek tegenspraak
Heb je een goed plan gemaakt? Tenminste een plan waar je zelf een goed gevoel bij hebt? Zoek eens tegenspraak bij andere mensen. Dus niet bij de mensen die je naar de mond praten maar vooral bij mensen waarvan je weet dat ze ook weleens dingen kunnen zeggen die je liever niet wilt horen.
Verantwoordelijkheidsgevoel
Dit artikel schreef ik een serie over verantwoordelijkheidsgevoel.
