home / persoonlijke ontwikkeling / presenteren spreken openbaar / spreekangst

Spreekangst: wat is dat?

Waar ben je  bang voor?

• De grootste angst bij spreekangst is het helemaal stilvallen. Je hebt een totale black-out en je weet absoluut niet meer wat je wilde zeggen. Er valt een oorverdovende stilte. En daar sta je dan. Je hebt in jouw hoofd 2 opties: de eerste is: wegwezen hier. Hoe kom ik hier zo snel mogelijk weg. En de tweede is eigenlijk geen optie, maar overkomt je gewoon. Je staat als vastgenageld aan de vloer. Kijkend en trillend als een bang konijntje. Je hebt geen flauw idee meer wat te doen. Je bent beland in jouw ergste nachtmerrie.
• Een tweede grote angst is het niet meer uit je woorden kunnen komen. Je gaat stotteren of een onsamenhangend verhaal houden. Je bent bang dat er aan jouw presentatie geen touw meer is vast te knopen. Dat er na afloop over jou gezegd wordt dat dit zeker de slechtste presentatie  ooit is geweest. Het liefst zou je in een hoekje wegkruipen. Een poosje onzichtbaar zijn.
• Nog een grote angst is dat mensen niet naar je luisteren. Jouw verhaal wordt saai gevonden en er ontstaat al snel een geroezemoes. Je bent bang dat jouw publiek overal aandacht voor heeft, behalve voor jou. Je zou van alles kunnen zeggen. Niemand die het hoort of opvalt.
• Je bent bang om een flater te maken en dat je uitgelachen wordt. Je zou willen dat  de vloer zich opende en jij ineens kon verdwijnen.
• Je vind het enorm vervelend om in het middelpunt van de belangstelling te staan. Je wordt angstig als alle ogen op jou gericht zijn en iedereen jou verwachtingsvol aanstaart. “Nou zeg jij het dan maar, jij bent hier de expert” lijken die blikken te zeggen. Die angst verlamt jou bijna.

Kortom in je hoofd heb jij al een doemscenario bedacht van jouw ergste nachtmerrie. Van dromen hoop je dat ze uitkomen, maar je ergste nachtmerrie? Dan kun je er maar beter niet aan beginnen. Toch?

 Maar hoe zou het zijn als je deze angst kunt loslaten? Probeer je dat eens voor te stellen. Denk eens hoeveel makkelijker jouw leven zou worden als je eens verlost zou worden van die knoop in je maag. Als je niet iedere morgen met lood in je schoenen naar je werk gaat, omdat je altijd op je hoede moet zijn om het presenteren te vermijden. Altijd AAN staan, klaar om te vluchten. En de energie dat dit kost? Die kun je volgens mij veel beter ergens anders aan besteden. Heb je een beeld voor ogen hoe dat zou zijn? Hoeveel relaxter jij je voelt?

Welke soorten spreekangst bestaan er?

• De eerste is de piekerangst. Dat kan zich voordoen als jij van jezelf al een piekeraar bent. Je ligt ’s nachts regelmatig wakker, omdat je niet kunt stoppen met piekeren. Niet alleen voor presentaties, maar eigenlijk over alles in jouw leven. Moet ik die auto nou wel of niet kopen? Zal ik morgen nasi eten? Of toch maar bami? Ga ik dit jaar op wintersport of toch maar weer een zonbestemming? Of toch allebei? Het kan ook zijn dat je geneigd bent enorm veel beren op de weg te zien. Je ziet elk denkbaar doemscenario al voor je. Voor jou is het glas altijd half leeg in plaats van half vol. Je gaat vaak van het negatieve uit in plaats van te genieten. Bij jou is er dan ook geen sprake van voorpret. Een laatste mogelijkheid binnen de piekerangst is dat je denkt dat als er iets misgaat jij dit niet goed kunt opvangen. Hier speelt het gebrek aan zelfvertrouwen een rol. Je maakt je zelf, vaak onnodig, klein.
• Spreekangst van de perfectionist. Hiermee bedoel ik een spreker die bijna dwangmatig bezig is. Deze spreker wil echt alles onder controle hebben en controleert tig maal of hij niets vergeten is voor de presentatie, of alle apparatuur het wel doet en wil steeds bevestiging dat hij het goed doet. Of je bent bang dat je tijdens jouw speech je keel moet schrapen en je kunt deze gedachte niet meer van je afzetten. Of je denkt dat je bijna moet niezen. Op het moment dat deze handelingen en gedachtes zo overheersend zijn dan kunt je blokkeren bij een presentatie. Zeker als er iets onverwachts gebeurd. In jouw hoofd heb je daar geen rekening mee gehouden. Als controlfreak ben je er zeker van dat alles perfect verloopt. Helaas is de werkelijkheid vaak anders.
• Angst voor paniek. Als je bang bent in paniek te raken kun je totaal de weg kwijt zijn. Je bent bang een hartinfarct te krijgen of flauw te vallen. Je voelt je misselijk of duizelig. Eigenlijk wil je maar een ding: weglopen voor de presentatie. Pas dan verdwijnen de lichamelijke klachten en kom je weer tot rust.
• Angst door trauma. Het kan zijn dat op het moment dat je een presentatie geeft, je wordt herinnerd aan een gebeurtenis uit het verleden. Bijvoorbeeld: er zit een mevrouw in de zaal die sprekend lijkt op jouw onlangs overleden moeder. Je koppelt dan gebeurtenissen uit het verleden aan dit specifieke moment. Dit kan een enorme angst oproepen. Door het vermijden van presentaties probeer je te voorkomen dat deze nare ervaring zich herhaalt.
• Sociale spreekangst. Als jij last hebt van deze angst vul je in wat jij denkt dat anderen van je denken. Je bent bang dat een ander je bijvoorbeeld vreemd of raar zal vinden. Of je maakt denkfouten als: ik stel niets voor of ik ben totaal oninteressant. Deze angst is nergens op gebaseerd, alleen op aannames van jouzelf. Ook hier spreekt een gebrek aan zelfvertrouwen een grote rol.

Welke angst de spreekangst van jou ook veroorzaakt, een gevolg van deze angsten is dat je spreken in het openbaar steeds meer gaat mijden. Deze mijding kan ingrijpende gevolgen hebben voor je leven. Je kunt je steeds slechter voelen over  jezelf en zelfs in een depressie raken.  Echter iedere oorzaak maakt wel een andere aanpak in de training noodzakelijk. Deze trainingen zijn dan ook individueel en speciaal toegespitst op jouw situatie.

Waar komt het vandaan?

Spreekangst is zo’n irreële angst. Er is natuurlijk geen sprake van echt gevaar. De kans dat de door jouw bedachte doemscenario’s uitkomen is niet zo heel groot. Veel van de symptomen van spreekangst worden heel groot in jouw hoofd. Ik hoor best vaak: “ik was helemaal de kluts kwijt in mijn presentatie. Ik had hartkloppingen en het zweet brak mij uit”. Als ik dan vervolgens vraag: “denk je dat jouw publiek dit heeft gemerkt? “dan is het antwoord dikwijls: “nou dat geloof ik niet”. Wat in jouw hoofd minstens 3 uur duurde, was in werkelijkheid maar een aantal seconden. Maar als je dit eens is overkomen ben je ervan overtuigd dat iedereen het gezien heeft en dat je een totale mislukkeling bent, een loser. En ergens denken ze ook nog: ”nou niemand zegt tegen mij, dat het een prutpresentatie was, maar ze denken het wel. Ze durven het mij alleen niet recht in mijn gezicht te zeggen”.

Spreekangst beïnvloedt en beperkt zelfs mensen in hun dagelijks leven. Verjaardagen worden vermeden, netwerkbijeenkomsten afgezegd of zelfs een andere baan wordt niet geaccepteerd omdat presenteren een groot onderdeel is van de nieuwe baan. En dat is zo zonde. Het staat je ontwikkeling in de weg. En dat roept weer een negatief gevoel van eigenwaarde op.

Toch is spreekangst niet alleen maar negatief. Sommige mensen hebben deze angst nodig om goed te functioneren. Ze zien enorm tegen iets op, maar als het eenmaal zo ver is dan presteren zij juist onder deze omstandigheden het best. Zij hebben deze druk juist nodig om tot een topprestatie te komen. Denk maar eens aan topvoetballers die de Champions league finale moeten spelen. Dat geeft een behoorlijk gevoel van druk. Die druk moeten ze kunnen loslaten tijdens de wedstrijd anders verlamd deze druk deze voetballers. Dat er druk gevoeld wordt, kun je soms zien aan het te voorzichtige begin van een wedstrijd. Zodra ze dat loslaten breekt de wedstrijd open. Pas dan wordt het leuk om naar te kijken.

Helaas geldt dit niet voor iedereen. Spreekangst gaat voor een grote groep mensen over angst gecombineerd met lichamelijke klachten. Je kunt hierbij denken aan zweten, blozen, stotteren, hartkloppingen of het krijgen van een complete black out. Deze groep lijdt ook echt onder deze angst.

Tal van oorzaken

Tot op de dag van vandaag zijn wetenschappers er nog steeds niet eensgezind over uit waar deze angst vandaan komt. Wel is duidelijk dat erfelijkheid hierbij een rol kan spelen. En net als bij depressies, die ook in de psychische top 3 staat, wordt ook vermoed dat serotonine in de hersenen een factor kan zijn.

Natuurlijk kunnen ook negatieve ervaringen een rol spelen bij spreekangst. Denk maar eens aan een optreden waarbij je werd uitgelachen als kind, of je werd als kind niet gezien door jouw omgeving. Las je als kind niet werd gezien dan kan het een lastige opgave zijn om jouw plek in de spotlights op te eisen. En dat komt omdat je dat domweg nooit geleerd hebt. Een gebrek aan zelfvertrouwen kan natuurlijk een rol spelen bij spreekangst. Een echte eenduidige oorzaak is er helaas nog niet. Wat de achterliggende oorzaak ook is, voor jou is het hebben van spreekangst heel erg lastig. Gelukkig is de oorzaak niet belangrijk voor het behandelen van spreekangst. Heel belangrijk is het doorbreken van de vicieuze cirkel. Lees ook: oorzaken presentatie angst.

Spreekangst en de vicieuze cirkel

Angst wordt altijd in stand gehouden door mijdingsgedrag. Stel je eens voor: 

Jij moet een presentatie houden voor een groep managers. Je krijgt het al benauwd bij de gedachte. Je krijgt allerlei angstige gedachtes als: ze vinden het vast een slecht verhaal, zo meteen kom ik niet meer uit mijn woorden of erger: het publiek gaat mij uitfluiten en boe roepen. Kortom in jouw gedachten wordt deze hele presentatie een complete ramp. En dan krijgt je een geweldig idee: Ik ga me ziekmelden! Dat ik dat niet eerder bedacht heb.

Je herinnert je vast nog wel het heerlijke gevoel van opluchting toen je met jouw griepverhaal afbelde. Daar ben je mooi van af gekomen. Heerlijk wat voel ik mij relaxt.

Helaas weet je vast ook nog wel dat dit gevoel van opluchting maar heel erg kort duurde. Je hebt aan jouw angst toegegeven en dat voelt op termijn alleen maar slecht. Je wordt somber, hebt een slecht gevoel over jezelf gekregen en je krijgt steeds minder zelfvertrouwen. Hierdoor komt de lat steeds lager te liggen en presteer je steeds minder. De angstige gedachtes kunnen ook niet meer gecorrigeerd worden, want je vermijdt steeds meer opnieuw in deze situatie te komen. De gevolgen kunnen heel heftig zijn en niet zelden resulteert het gevoel van somberheid uiteindelijk in een depressie. Zo ontstaat er een vicieuze cirkel. Jij blijft in een kringetje ronddraaien en jouw angst wordt in stand gehouden.

Camoufleren van spreekangst

Op deze momenten worden alle registers opengetrokken om iets te verzinnen om dit niet te hoeven doen. Iedere smoes is goed genoeg, zolang jij er maar onderuit komt. Weg van de aandacht. En als dat gelukt is bent je eerst enorm blij en opgelucht. Helaas is deze opluchting maar van korte duur. Je blijft na korte tijd van opluchting zitten met de gedachte dat je gefaald hebt. Je hebt een kans om jezelf te laten zien laten liggen. Dit ondermijnt jouw gevoel van eigenwaarde. En het zorgt dat jouw zelfvertrouwen afneemt en dat jouw angst steeds in stand wordt gehouden. Er zijn gevallen bekend dat mensen hun droombaan laten lopen omdat presenteren een groot onderdeel wordt van hun nieuwe functie.

• Camouflagetechniek

  Een andere techniek die mensen met spreekangst vaak gebruiken, noem ik de camouflagetechniek.

  Ze doen het wel, maar dan met hulp van vooral PowerPoint. Natuurlijk kun je PowerPoint niet altijd vermijden, denk maar eens aan grafieken of cijfers, maar dan is het slechts een hulpmiddel voor de onderbouwing.

  Nee, mensen met spreekangst zetten alles op sheets en lezen dit voor. Sheet voor sheet. En nog prettiger is als het licht  gedimd wordt en zij vanuit de schaduw hun presentatie kunnen doen. Onzichtbaar voor het publiek. Door de angst om te spreken raffelen ze de presentatie af. Zo snel mogelijk weg van deze plek.

  Op deze manier geeft je weliswaar een presentatie, maar in feite schiet je hier weinig of niets mee op, omdat:

  • de presentatie geen enkele indruk maakt
  • de kans dat jouw boodschap het publiek bereikt en blijft hangen te verwaarlozen is
  • het publiek afdwaalt, omdat ze de tekst zelf ook wel kunnen lezen
  • je merkt dat jouw toehoorders minder of geen aandacht voor jou hebben. dit bevestigt voor jou dat je er helemaal niets van kunt. jij voelt je steeds onzekerder
  • je jouw presentatievaardigheden helemaal niet ontwikkelt. Je verstopt je alleen maar achter jouw PowerPointpresentatie. Op deze manier camoufleer je jouw  presentatieangst. Presenteren is tenslotte geen voorlezen van sheets uit een PowerPointpresentatie. Belangrijk is dus dat je technische hulpmiddelen effectief leert inzetten.

• Van camouflage naar spotlight

  Hoe meer jij jouw angst camoufleert, hoe groter de angst in jouw hoofd wordt. Je bent steeds bezig om het presenteren te mijden en je staat steeds in de startblokken om te vluchten. Dat kost enorm veel energie. Bovendien tast dit jouw gevoel van eigenwaarde en zelfvertrouwen aan. Bedenk eens wat je allemaal met die verspilde energie kunt doen? Misschien wat meer sporten of leuke dingen doen met de kids? Lekker een avondje uit om heerlijk, nog meer, te ontspannen? Angst vreet energie. Heb je al bedacht wat het wegnemen van spreekangst jou kan opleveren? Neem even een paar minuten om dit in je hoofd  te bedenken.

  Toch kun je met een gerichte training hier iets aan doen. Je gaat dan niet langer om jouw angst heen, maar je gaat er doorheen. Dat klinkt eng en dat is het ook voor jou. Maar angst wordt in jouw hoofd groter en groter. Tenzij jij er de confrontatie mee aangaat. Dat is zeker niet makkelijk, maar je zult merken dat je met kleine stapjes uiteindelijk een hele grote stap vooruitzet. Dit is ook de reden dat de training altijd individueel is. In een vertrouwde omgeving oefen je vanuit jouw specifieke vraag. En altijd zonder hulpmiddelen. Je krijgt langzaam maar zeker meer vertrouwen en uiteindelijk maakt het je niet meer zo veel uit waar of voor wie je een presentatie moet geven. Het podium is langzamerhand een vertrouwde omgeving geworden. En je gaat niet meer voor het donker, maar voor de spotlights. Vanaf eind oktober 2019 ga ik gebruik maken van een VR(Virtual Reality) omgeving. In deze virtuele wereld kun je met een VR bril veilig stapjes zetten om het presenteren weer eigen te maken zonder angst. Let wel: dit is slechts een hulpmiddel. Uiteindelijk moet je zelf de overstap maken in de echte wereld . De realiteit van alledag.

Er is durf nodig!

Hoe gemotiveerd jij ook aan de training begint, deze zal nooit constant hetzelfde zijn. Zeker als je op korte termijn geen vooruitgang ziet of je ziet (nog)niet het nut van de oefeningen, kan de twijfel toeslaan. Zeker in het begin voelen de oefeningen onwennig aan en kun je eraan twijfelen of het wel goed zal komen. Daardoor kan ook de motivatie zakken.

Toch kunt je jouw eigen motivatie beïnvloeden. Motivatie heeft natuurlijk alles met jouw eigen gedachten te maken. En jouw eigen gedachten, die kunt je beïnvloeden en veranderen.

Of het toetsen van jouw gevoel over het nut van oefeningen. Klopt het wel wat jij denkt of is dat slechts jouw gevoel? Een ander hulpmiddel kan bijvoorbeeld het belonen zijn voor het behalen van jouw kleine tussendoel. Je kunt dan denken aan het kopen van een ijsje of afspreken met een vriend of vriendin.

Angst overwinnen gaat nooit in een rechte lijn naar boven, maar gaat in stapjes. Een kleine terugval hoort er gewoon bij. Belangrijk is dat jij je vertrouwen niet verliest en dat jij in dat geval toch weer de motivatie hervindt om door te gaan. Uiteindelijk neem jij de laatste traptrede en heb jij de top bereikt!