home / leiderschapsontwikkeling / verzuim inzetbaarheid / oorzaken ziekteverzuim / psychisch verzuim

Verzuim ten gevolge van psychische klachten

Bij ziekteverzuim worden vaak drie basale categorieën beschreven die als reden voor verzuim worden genoemd. Deze zijn: lichamelijke klachten, psychische klachten en overig. Lang was er een gelijke verdeling van deze klachten geweest: 1/3 lichamelijke klachten, 1/3 psychische klachten en 1/3 overig. De laatste jaren is hier echter verandering in gekomen. Tegenwoordig heeft 1 op de 5 werkenden last van psychische problemen zoals gevoelens van stress, burn-out, depressieve gevoelens of angstklachten. Daarnaast wordt 40% van alle langdurige verzuim toegeschreven aan psychische klachten. Gemiddeld is de verzuimduur voor mensen die uitvallen met spanningsklachten of overspannenheid 183 dagen. Een serieuze burn-out kost zelfs gemiddeld 242 dagen arbeidsverzuim. Dit is een fors probleem en eigenlijk is het nog erger, want psychische problemen worden vaak als lichamelijke klachten gepresenteerd.

Onderbuikgevoelens

Psychisch verzuim kan wel eens gedoe en onderbuikgevoelens opleveren; aan de buitenkant zijn psychische klachten niet altijd te zien en energetisch beperkt zijn we allemaal wel eens. Toch ligt in deze constatering (door een deskundige) veel informatie die kan helpen bij het herstellen en voorkomen van terugval. De energiebalans is verstoord en die balans moet weer worden hersteld. Om daar iets aan te kunnen doen, is inzicht nodig in de factoren die de balans bepalen. Enerzijds zijn dat uitdagingen die stress kunnen veroorzaken en anderzijds inzicht in en de beschikbaarheid van hulpbronnen om met die uitdagingen om te gaan.
In essentie zijn uitdagingen en stress helemaal niet erg, mits er voldoende hulpbronnen tegenover staan om in balans te blijven. Dit is de basis van de aanpak van psychisch verzuim, want klachten ontstaan als er (te) veel uitdagingen of stressoren zijn maar geen hulpbronnen. Met het bespreken van uitdagingen en hulpbronnen hoef je niet te wachten tot iemand klachten krijgt. Het kan (moet!) op de eerste dag plaatsvinden als iemand aan een baan begint. Dat gebeurt ook meestal wel, maar vaak alleen voor de uitdagingen. Daarin worden de taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden evenals de arbeidsvoorwaarden, werktijden, enz. besproken en vastgelegd. Wat niet zo vaak gebeurt, is dat goed uitgevraagd wordt wat iemand nodig heeft om te kunnen voldoen aan alles wat door de organisatie wordt gevraagd. Met andere woorden: in welke behoefte van de medewerker moet worden voorzien? Wat iemand nodig heeft, is sterk individueel bepaald.

Als vervolg hierop gebeurt het ook niet zo vaak dat er afspraken worden gemaakt over verwachtingen en verantwoordelijkheden. Dit zijn overigens andere verantwoordelijkheden dan die uit het arbeidsinhoudelijke rijtje taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden. Dit zijn sociale verantwoordelijkheden. Sommige organisaties leggen dit vast in een sociaal contract (naast het juridische arbeidscontract). In het achterhalen van wat iemand nodig heeft, ligt de basis om psychisch verzuim te voorkomen. Bij het handhaven van de energiebalans komt het er kort gezegd op neer dat je als medewerker aan de ene kant van de balans ervoor zorgt dat je in staat bent om het gevraagde werk te leveren. De andere kant van de balans is voor de organisatie, die ervoor zorgt dat alle voorwaarden om het werk te kunnen leveren goed op orde zijn.
Als medewerker wordt dus van je verwacht dat je in staat bent om het afgesproken werk te leveren. Dat lukt goed als je werk doet dat je goed kunt, dat je graag wilt doen en dat bij je past. Om dit enige tijd te kunnen volhouden, is het belangrijk dat je zelf zorgt voor een goede gezondheid, motivatie en competentie. Deze drie onderdelen zijn exclusief van de medewerkers zelf. Er is niemand die verantwoordelijk kan zijn voor de gezondheid van een ander. Er is uiteraard wel een organisatie die veel moet regelen zodat medewerkers het werk gezond kunnen uitvoeren. Als op één of meerdere van deze gebieden problemen ontstaan (verminderde gezondheid, motivatieproblemen, kennis- of vaardighedenachterstand), dan moet er iets gebeuren. Wat in ieder geval van een medewerker verwacht mag worden, is dat hij/zij knelpunten bespreekbaar maakt. Van de organisatie wordt minimaal een luisterend oor verwacht.

Werkdruk

Gezondheid is het vermogen om je aan te passen als de omstandigheden dat vragen. Een belangrijk uitgangspunt bij de aanpak van psychisch verzuim is dat je de aandacht niet alleen moet richten op het terugdringen van stressoren. Werkdruk is helemaal niet erg, mits:

• Het werk iets is wat je graag doet.
• Het werk past bij je kennis, vaardigheden en persoonlijke waarden.
• Het niet te veel werk is, maar ook niet te weinig.
• Er makkelijke en moeilijke taken voorhanden zijn.
• Duidelijk is uitgelegd wat van je verwacht wordt en wat je mag verwachten van de organisatie.
• Je het werk kunt uitvoeren zoals je zelf wilt, waar je dat wilt doen en wanneer.
• Je hulp kunt inroepen als het even niet lukt.
• De ondersteunende systemen (bijvoorbeeld automatisering) goed werken.
• Je veiligheid ervaart, en collegiale steun hebt.

Klachten

Lukt dat niet, dan kunnen er klachten ontstaan over:

• De hoeveelheid werk.
• Werken onder tijdsdruk.
• Te hoge eisen die aan het werk worden gesteld in combinatie met tijdsdruk.
• Gebrekkige samenwerking.
• Slecht leiderschap.
• Onduidelijkheid over taken en bevoegdheden.
• Geen mogelijkheden tot ontwikkeling.
• Onveilige situaties, bijvoorbeeld door pesten of intimidatie.

Bij de aanpak van psychisch verzuim komt dus het vermogen van medewerkers aan de orde om te kunnen omgaan met uitdagingen. Dat vermogen is beïnvloedbaar, zowel positief als negatief. Naast bovengenoemde werkomstandigheden kan ook de werk-privébalans een rol spelen bij uitval door psychisch verzuim, bijvoorbeeld als iemand naast zijn werk ook nog mantelzorg verleent of te maken krijgt met gebeurtenissen die een forse impact hebben, zoals een overlijden of scheiding. Ook persoonlijke kenmerken of eigenschappen zijn van invloed. Voorbeelden zijn een hoog verantwoordelijkheidsgevoel, hoge verwachtingen van zichzelf en/of van anderen, lage verwachtingen van zichzelf hebben en zich ondergeschikt opstellen, het lastig vinden om grenzen aan te geven, weinig zelfvertrouwen en geen ‘nee’ kunnen zeggen. Zelfs een ongezonde leefstijl kan van invloed zijn op de energiebalans. Daarnaast draagt iedereen in zijn of haar rugzak een verleden mee dat van invloed is en mede bepaalt wat iemand lastig vindt of wat iemand nodig heeft.

Herkennen van dreigend verzuim; kun je psychisch verzuim zien aankomen?

Signalen die aangeven dat er overbelasting op de loer ligt, zijn bijvoorbeeld:

• Al langere tijd vermoeid overkomen.
• Een onverschillige houding, terwijl het altijd een betrokken medewerker was.
• Lichamelijke klachten waarbij medisch onderzoek geen duidelijkheid biedt.
• Lagere productiviteit, vaak cynische reacties, vaak ontevreden zijn en geïrriteerd.
• Vaker ziekmelden. Frequent verzuim gaat vaak vooraf aan psychisch verzuim.

Merk je als leidinggevende dat het niet goed gaat met iemand of zie je bij iemand gedrag dat afwijkt van wat iemand normaal laat zien? Ga het gesprek aan, maar bied bijvoorbeeld coaching aan als je zelf niet voldoende bekwaam bent. Oorzaken en oordelen lopen wel eens door elkaar, en voor je het weet, schiet iemand verder in verzuim. Zo zou gedoe kunnen ontstaan omdat medewerkers werkdruk en werkomstandigheden aangeven als oorzaak van het uitvallen met psychische klachten, terwijl leidinggevenden vooral privéomstandigheden of persoonlijkheidseigenschappen als reden kunnen zien. Blijf als leidinggevende hier ver van weg.

Rust roest!

Vaak is de eerste gedachte bij stress, overspannenheid of burn-out dat het verstandig is voor de medewerker om volledig rust te nemen en dus thuis te gaan zitten. Dit is echter vaak niet de oplossing. Rust is uiteraard belangrijk, en bij een serieuze aandoening waarbij zelfs lichamelijke stoornissen zijn ontstaan, is rust essentieel. Maar rust is niet altijd hetzelfde als niets doen. Werk is vaak een belangrijk onderdeel van iemands leven. In veel gevallen geeft werk structuur en het gevoel ergens bij te horen en ergens aan bij te dragen. Dit heeft effect op het gevoel van eigenwaarde. Het zomaar volledig wegnemen van werk en iemand een tijd thuis laten zitten, kan er dus voor zorgen dat iemand zich slechter gaat voelen.
De energetische disbalans moet dus met beleid worden hersteld! Uiteindelijk is het ervaren van meer energie, kracht en plezier het teken dat er weer energie in overvloed is, waardoor ook na het werk leuke dingen kunnen worden gedaan die weer energie opleveren.
Bij het herstellen van de balans is het van belang om te kijken wat iemand kan. Al zijn er altijd dingen die je nog moet kunnen, maar soms is dat helemaal niet nodig. De omgeving moet zich dan bij de balans van de medewerker aansluiten.