Oneerlijke beoordeling: halo- en horenseffect
Oneerlijke beoordelingen door de leidinggevende zijn vervelend. Een oorzaak kan zijn dat het halo- en horenseffect een rol speelt bij de leidinggevende en het staat het objectief beoordelen van medewerkers geheel in de weg. In dit artikel leg ik uit wat oneerlijke beoordelingen zijn en wat het halo- en horenseffect betekent. Ook laat ik zien hoe onrechtvaardig zo'n beoordeling is en wat voor desastreuze gevolgen dat kan hebben.
Wat is het halo-effect?
We gaan even terug naar school om het voorbeeld duidelijk te maken. Klaas presteert op school bijzonder goed met wiskunde en bij de docent van de klas staat Klaas bekend als de beste van de klas. Op het moment dat de docent een belangrijk tentamen nakijkt ziet hij dat Klaas 8 fouten heeft gemaakt. De docent legt dit uit als zijnde een vergissing. Klaas zal zich wel vergist hebben, terwijl bij een andere leerling het antwoord als fout wordt ervaren.
Op de werkvloer kan het halo-effect een rol spelen bij de beoordelingen. Ik noem een paar situaties:
- De leidinggevende kan goed opschieten met de medewerker en ziet sneller wat door de vingers
- De leidinggevende voelt zich aangetrokken tot het normen- en waardenpatroon van de medewerker (op basis van overtuigingen, religie, dezelfde kerk, seksuele geaardheid) en zal de medewerker daarom minder strikt beoordelen
Onlinetraining: functioneren en beoordelen
Schaf via onze webshop de webinar aan over functioneren en beoordelen.
Training beoordelingsgesprekken
Bekijk de training beoordelingsgesprekken voor leidinggevenden en managers. Wij verzorgen de training op maat.
Wat is het horenseffect?
Bij het horenseffect is het precies andersom. Even weer terug naar school. Piet is slecht in wiskunde. Gemiddeld scoort hij een vier. Op het moment dat een pittig proefwerk wordt afgenomen is het cijfer van Piet een negen. De docent vraagt zich even af hoe Piet aan deze cijfers komt. Hij zal toch niet afgekeken hebben?
Wanneer ik dit beeld doorvertaal naar de werkvloer.
- De leidinggevende heeft minder binding met of voelt zich minder aangetrokken tot de medewerker en derhalve beoordeelt hij/zij bepaalde punten zwaarder, strakker of strikter
- De leidinggevende valt over bepaalde zaken terwijl hij/zij dit bij andere medewerkers voor lief neemt
Recht op een eerlijke en onafhankelijke beoordeling
Medewerkers hebben recht op een eerlijke en onafhankelijke beoordeling door de organisatie en leidinggevende. Leidinggevenden die beoordelen op basis van willekeur, persoonlijke voorkeur of afkeur doen medewerkers echt onrecht aan soms met vergaande consequenties. Gebeurt dit toch, dan functioneert de leidinggevende zelf niet en heeft hij/zij zelf recht op een negatieve beoordeling. Daarom is training van jouw leidinggevenden een must wanneer het over beoordelen en functioneren gaat. Objectiviteit is geboden. Lees ook: objectief beoordelen: wat is dat?
Vooringenomenheid speelt een rol
Je ziet het al: zowel het halo- als het horenseffect is gebaseerd op vooringenomenheid en niet op objectiviteit. Vooringenomenheid kan om tal van redenen ontstaan zoals:
- De match die wij ervaren met iemands karakter (positief of negatief)
- De mate waarin wij de ander begrijpen of ons begrepen voelen door de ander
- De mate waarin een klik wordt ervaren met de ander
- De mate waarin wij qua overtuigingen overeenkomen met de ander (leden van dezelfde kerk, dezelfde seksuele geaardheid etc.)
- Uiterlijk: we ervaren de ander als aantrekkelijk of juist niet
Vooringenomenheid gaat om verwachtingen die vaak niet bewust zijn en niet uitgesproken worden. Iemand wordt dan niet beoordeeld op zijn/haar feitelijke prestaties, maar op het al dan niet voldoen aan de onuitgesproken verwachtingen.
Hoe voorkom je het?
Hoe menselijk beoordelen ook is, objectiviteit is geboden! Het kan niet zo zijn dat het halo- of horenseffect een rol speelt bij beoordelingen. Om dat te voorkomen kun je het volgende doen:
- Vooraf afspreken welke onderdelen van het functioneren beoordeeld worden
- Zorg dat de beoordelingscriteria ook voor de medewerker helder zijn
- Meerdere beoordelingsmomenten kiezen in een jaar
- Kies verschillende beoordelingsvormen zoals: observatie, portfoliobeoordeling, productbeoordeling, de 360-graden feedbackvaardigheidsmeter, een intervisiesessie met jouw collega.
Functioneren en beoordelen
Dit artikel schreef ik in de serie over functioneren en beoordelen. Meer weten?
Leerdoelen voor de training
Ik heb nog meer leerdoelen voor de training beoordelen en beoordelingsgesprekken uitgewerkt.
