Hoogbegaafd kind: wat zijn de kenmerken?
Als ouder kun je weleens het gevoel hebben dat je kroost sneller is dan zijn/haar broers en zussen, of dan de vriendjes in de klas. Een alerte baby, een peuter die al met gemak legpuzzels in elkaar legt, een vlotte lezer in groep 2: eigenschappen van hoogbegaafdheid, of is je koter er gewoon vroeg bij? In dit artikel lees je de kenmerken van hoogbegaafde kinderen van jong tot oud.
Hoogbegaafd, niet superintelligent
Hoewel een hoog IQ een van de kenmerken van hoogbegaafdheid is, omvat dit niet alle eigenschappen van hoogbegaafdheid. Een hoogbegaafd kind heeft een IQ hoger dan 130, kan deze intelligentie goed toepassen door creativiteit en geeft niet snel op. Creatief wil zeggen dat ze een probleem niet slechts op één manier proberen op te lossen, maar op zoek gaan naar alternatieve manieren van probleemoplossing. Hoogbegaafdheid heeft niet alleen iets met slimheid te maken en alleen met een IQ van 130 of meer is iemand niet direct hoogbegaafd. Kenmerken van hoogbegaafdheid uiten zich in het IQ, maar ook in het kunnen toepassen van de kennis en een sterk creatief denkvermogen. Hoewel ook het gedrag van hoogbegaafde leerlingen vaak erg kan verschillen met dat van klasgenoten, wordt hoogbegaafdheid toch niet altijd herkend. De kenmerken van hoogbegaafdheid worden nogal eens verward met ADHD en ADD, Asperger, autisme of dyslexie. Dit komt doordat er raakvlakken en overlappingen zijn.
Is jouw kind hoogbegaafd?
Dit artikel is geschreven in de serie: is jouw kind hoogbegaafd?
Webinar
Wil je meer informatie? Volg dan onze webinar die wij verzorgen voor ouders van hoogbegaafde kinderen.
Training & coaching voor HB-ers
Bekijk al onze trainingen voor hoogbegaafde personen.
Kenmerken hoogbegaafdheid bij baby’s
Het is belangrijk dat de eigenschappen van hoogbegaafdheid herkend worden, zodat een leerling zich niet aan gaat passen om niet op te vallen. Als het dat gaat doen wordt het veel lastiger om de diagnose nog te stellen. Bovendien is het vermoeiend en kan het leiden tot lusteloosheid of juist frustratie. Om hoogbegaafdheid vast te stellen is er een diagnosegesprek nodig, maar misschien herken je de kenmerken van hoogbegaafdheid al bij je eigen baby, peuter, kleuter of kind.
Eigenschappen van een hoogbegaafde in de babytijd uiten zich soms al vroeg. Zo kan een hoogbegaafde soms al met een week zijn hoofdje optillen en maakt een erg alerte indruk. Ze maken eerder oogcontact met hun ouders en beginnen eerder met echt lachen. Hierbij hebben we het niet over de stuipjes die baby’s vaak hebben. De baby’s willen vaak niet slapen omdat ze van alles willen ontdekken. Ze kunnen zich graag in een box willen terugtrekken, of juist niet graag in de box liggen. Deze baby’s zijn vaak intens blij, verdrietig of boos wanneer ze emoties beleven. Ze zijn vrij vroeg of juist laat met motorische ontwikkelingen en praten vaak al binnen 12 maanden met korte zinnetjes of woordjes.
Kleuters met een ontwikkelingsvoorsprong
Een van de eigenschappen van hoogbegaafdheid is dat het zich al op vroege leeftijd manifesteert. We spreken dan nog niet direct van een hoogbegaafde kleuter, maar eerder van een voorsprong op de ontwikkeling. Wel zien ouders van hoogbegaafde leerlingen die terugkijken op de kleutertijd, in dat hun kleuter welbespraakt was of bijvoorbeeld veel vragen stelde. Een ontwikkelingsvoorsprong houdt in dat hij of zij motorisch, cognitief, spraak- en taaltechnisch flink voorloopt op leeftijdsgenoten. Het is belangrijk om dit vroeg te herkennen, want binnen zes weken kan de kleuter zich aanpassen en kunnen er problemen ontstaan zoals werkhoudingsproblemen, perfectionisme, faalangst en ook problemen op sociaal-emotioneel gebied. Enige kenmerken die al vroeg op hoogbegaafdheid kunnen duiden zijn:
- Vroeg beginnen met praten, snelle ontwikkeling van correct taalgebruik
- Beschikt over een grote woordenschat
- Kan zichzelf goed verbaal uitdrukken en kan spelen met taal
- Heeft weinig herhaling nodig om zich iets eigen te maken
- Houdt van taken die aansturen op verwerven van inzicht
- Kan grote leerstappen maken
- Heeft weinig aanmoediging nodig om verder door te denken
- Al op jonge leeftijd verbanden kunnen leggen
- Helemaal opgaan in een werkje, waardoor het zich in ‘een eigen wereld’ bevindt
- Creatieve probleemoplossing toepassen
- Een uitstekend geheugen en zich kunnen concentreren op verschillende dingen tegelijk
- Zichzelf leren lezen en/of schrijven
- Niet naar school willen en niet willen spelen met leeftijdsgenoten
- Perfectionisme
- Onderneemt thuis op eigen initiatief allerlei activiteiten
- Onhandelbare buien
- Veel vragen stellen, om redenen voor alles vragen
- Interesse in klokken, kalenders, schema’s
- Liever leren dan spelen
- Heeft een onderzoekende houding; scherp waarnemingsvermogen, grote verkenningsdrang, stelt zich actief op en heeft een brede belangstelling
- Niet graag stilzitten, houdt van actie en stimulatie
- Verbeelding en werkelijkheid door elkaar gooien, wat leidt tot angsten
- Aan minder slaap behoefte hebben
- Gevoelige zintuigen, intens reageren op waarnemingen met de zintuigen
- Een sterk rechtvaardigheidsgevoel
- Is in staat informatie te vergelijken en overeenkomsten en verschillen nauwkeurig waar te nemen
- Kan informatie goed ordenen en classificeren
- Herkent causale verbanden (oorzaak - gevolg)
- Herkent principes en denklijnen
Hoogbegaafdheid bij oudere kinderen
Sociaal en emotioneel kunnen hoogbegaafde kinderen voorlopen op hun klasgenoten. Soms wordt dit juist als sociale achterstand geïnterpreteerd omdat ze niet begrepen worden. Ze kunnen zich gaan overschreeuwen of terugtrekken bij te veel prikkels. Ook houden hoogbegaafden zich vaak al vroeg bezig met serieuze zaken zoals geboorte, dood en ziekte en zijn gauw bezorgd. Hoogbegaafdheid uit zich in het creatief denken, originaliteit en het vermogen om buiten reguliere kaders te denken. Hoogbegaafden hebben een sterk rechtvaardigheidsgevoel en accepteren regels en tradities niet zomaar. Er moet een reden voor gegeven worden. Hoogbegaafde leerlingen hebben een hoog leertempo.
Persoonlijke kenmerken
Hieronder kun je de persoonlijkheidseigenschappen terugvinden die vaak tot uiting komen bij kinderen die hoogbegaafd zijn.
Perfectionistische instelling
- Het kind legt voor zichzelf maar ook voor anderen de lat hoog
- Het kind is gevoelig wat anderen van hem/haar verwachten
- Het kind is kritisch op zichzelf maar ook op de prestaties van anderen
Verfijnd gevoel voor humor
- Het kind maakt woordgrappen en ziet door associaties humor die andere kinderen missen
Durft risico’s te nemen
- Het kind vindt het leuk om onbekende dingen te verkennen en probeert deze uit
Geestelijk vroegrijp
- Het kind kan onderwerpen boeiend vinden die meer passen bij oudere kinderen
Zelfstandig handelen
- Het kind vaart graag een eigen koers en wil graag zelf bepalen
- Het kind neemt graag de leiding op zich tijdens bijvoorbeeld het spelen met anderen
Gedreven
Het kind geeft niet snel op wanneer hij/zij een doel heeft en is hier geconcentreerd mee bezig
Reflectie van eigen gedrag
- Het kind kan zijn eigen rol zien in situaties
- Het kind kan het denken en hiernaar handelen verkennen
- Het kind is in staat zijn/haar gedrag aan te passen na overdenking
De omgeving
Bekende externe factoren die een rol spelen bij de ontwikkeling en het tot uitdrukking komen van hoogbegaafde kinderen, zijn:
- Een stimulerende gezinssituatie
- De school
- De peergroep
Luister en zie mij (E-book in pdf)
Luister en zie mij is een stappenplan voor het voeren van een diagnostisch gesprek met (hoog)begaafde kinderen.
Gesprekskaarten over hoogbegaafdheid
Het doosje HB-gesprekskaarten helpt je kinderen, die mogelijk kunnen presteren op (hoog)begaafd niveau, te ontdekken.
Deze gesprekskaarten zijn ontwikkeld voor scholen, leerkrachten, ouders en iedereen die in gesprek wil gaan over het signaleren van hoogbegaafde kinderen.
